Kể từ năm 1981, thế giới đã chọn ngày 16/10 làm Ngày Lương thực thế giới (World Food Day). Hàng năm, Ngày Lương thực thế giới đều được tổ chức trên khắp thế giới và cũng là dịp để kỷ niệm Ngày thành lập Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên hợp quốc (FAO) (16/10/1945). Đây cũng là dịp để thế giới kêu gọi hợp tác và đoàn kết, giúp đỡ những người dễ bị tổn thương nhất vượt qua khủng hoảng. Với chủ đề “Quyền được hưởng thực phẩm để có một cuộc sống và tương lai tốt đẹp hơn”, Ngày lương thực thế giới năm nay tiếp tục nhắc nhở về tầm quan trọng của nỗ lực bảo đảm an ninh lương thực cho tất cả mọi người ở bất cứ đâu.
FAO và sứ mệnh cao cả
Trên thực tế, các sự kiện kỷ niệm Ngày thành lập FAO diễn ra hằng năm đã khẳng định tầm quan trọng của tổ chức này, đồng thời giúp nâng cao nhận thức về “tính thiết yếu” của các chính sách nông nghiệp thành công-được triển khai bởi Chính phủ nhiều nước trên thế giới để bảo đảm lượng lương thực dồi dào và sẵn có cho mọi người.
Đồng thời, tổ chức các hoạt động nhân Ngày lương thực thế giới 16/10, Liên hợp quốc muốn nâng cao nhận thức của mọi người về những vấn đề nghèo, đói cũng như sử dụng hợp lý lương thực, thực phẩm, đặc biệt là trong thời điểm xảy ra khủng hoảng. Mỗi năm, Liên hợp quốc sẽ lấy một chủ đề khác nhau cho ngày này, trên tinh thần hợp tác nông nghiệp là chìa khóa nuôi sống thế giới.
Kể từ năm 1981 trở lại đây, Ngày Lương thực thế giới đã trở thành một sự kiện được tổ chức thường niên, nhằm kêu gọi mọi người dồn tâm điểm chú ý vào những khía cạnh khác nhau của an ninh lương thực và nông nghiệp, bao gồm các cộng đồng ngư dân, biến đổi khí hậu và đa dạng sinh học. Trong những năm qua, Ngày Lương thực thế giới đã được tổ chức với nhiều chủ đề, dựa trên các vấn đề cấp bách và tầm nhìn của năm diễn ra sự kiện, trong đó có một số chủ đề đáng chú ý như: Thời tiết đang thay đổi. Lương thực và nông nghiệp cũng phải thay đổi; Bảo vệ xã hội và nông nghiệp: Phá vỡ chu kỳ nghèo đói ở nông thôn…
Với tầm quan trọng đặc biệt, Ngày Lương thực thế giới 16/10 hàng năm đã trở thành một sự kiện không chỉ của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên hợp quốc (FAO) mà còn được nhiều tổ chức khác của Liên hợp quốc hưởng ứng như: Quỹ phát triển nông nghiệp quốc tế (IFAD), Chương trình Lương thực thế giới (WFP)…, cùng nhiều doanh nghiệp tại nhiều nước trên thế giới.
Đặc biệt, bằng những nỗ lực không mệt mỏi nhằm chống lại nạn đói và tạo điều kiện thúc đẩy hòa bình tại các khu vực xung đột, năm 2020, Chương trình lương thực thế giới của Liên hợp quốc (WFP) đã vinh dự nhận giải Nobel Hòa bình. Theo Ủy ban Nobel Na Uy đánh giá, WFP xứng đáng được vinh danh giải Nobel Hòa bình 2020 vì những nỗ lực không ngừng của Tổ chức quốc tế này nhằm đảm bảo an ninh lương thực, giảm tình trạng thiếu lương thực và nạn đói trên thế giới. Các nỗ lực của WFP không chỉ giúp giảm đói nghèo trên thế giới, đặc biệt là tại châu Phi, mà còn đóng góp cho sự ổn định và an ninh toàn cầu. Bên cạnh đó còn là những nỗ lực của WFP trong việc ngăn chặn tình trạng lợi dụng nạn đói làm vũ khí chiến tranh và xung đột.
Có thể khẳng định, đây là những điều đáng khích lệ bởi sự chung sức của cộng đồng đã chứng minh rằng nếu sự đoàn kết và hợp tác càng mạnh mẽ, thì những kết quả về cải thiện an ninh lương thực, giảm số người nghèo đói trên thế giới sẽ càng trở nên rõ nét.
Khủng hoảng lương thực toàn cầu ngày càng trầm trọng
Ngày nay, trong bối cảnh các cuộc xung đột trên toàn cầu ngày càng phức tạp, leo thang, trong khi thế giới liên tiếp chứng kiến các hiện tượng thời tiết cực đoan theo hướng nghiêm trọng hơn, với tần suất nhiều hơn, khủng hoảng lương thực đã và đang trở thành một thách thức to lớn trên toàn cầu.
Thực tế, thế giới đang đứng trước tình hình an ninh lương thực ngày càng xấu đi và việc thực hiện các mục tiêu dinh dưỡng toàn cầu không có tiến bộ. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên hợp quốc (FAO), thế giới đang đứng trước thách thức lớn khi khoảng 258 triệu người tại 58 quốc gia phải đối mặt tình hình mất an ninh lương thực nghiêm trọng. Khoảng 58,1 triệu người đang thiếu lương thực trầm trọng ở khu vực vùng Sừng Lớn của châu Phi, trong đó 30,5 triệu người ở 6 nước Đông Phi, gồm Djibouti, Kenya, Somalia, Nam Sudan, Sudan và Uganda; số còn lại ở Burundi, CH Trung Phi, CHDC Congo và Tanzania.
Do tác động của biến đổi khí hậu, các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt xảy ra thường xuyên hơn, ảnh hưởng nặng nề ngành nông nghiệp của nhiều quốc gia, làm giảm diện tích đất canh tác, gây mất mùa... Bên cạnh đó, giá thực phẩm leo thang do đại dịch COVID-19, những hệ lụy của các cuộc xung đột với hệ thống lương thực, thực phẩm cũng gây ra mối đe dọa đối với an ninh lương thực. Các đối tượng dễ bị tổn thương, trong đó có người nghèo và nông dân, phải chịu những tác động nghiêm trọng từ những cú sốc nêu trên.
Riêng tại Trung Đông, chưa bao giờ khu vực này rơi vào cuộc khủng hoảng lương thực nghiêm trọng như hiện nay, khi cuộc xung đột kéo dài ở Dải Gaza đẩy toàn bộ khoảng 2,3 triệu người ở vùng lãnh thổ Palestine này vào cảnh thiếu ăn, trong đó hơn nửa triệu người đói nghiêm trọng. Theo Chương trình Lương thực Thế giới (WFP), khoảng 11 triệu người ở Trung Đông không đủ lương thực hằng ngày. Nhiều tháng qua, Gaza nhận được chưa đến một nửa nguồn cung cấp lương thực cần thiết. Toàn bộ dân số của dải đất ven Địa Trung Hải này đang cần hỗ trợ lương thực, trong khi các nguồn viện trợ ngày càng cạn kiệt.
Báo cáo mới nhất về Tình trạng An ninh Lương thực và Dinh dưỡng trên thế giới năm 2024 (SOFI 2024) do 5 cơ quan chuyên môn của Liên hợp quốc công bố tại Cuộc họp cấp bộ trưởng của Liên minh Toàn cầu chống đói nghèo G20 ở Brazil ngày 24/7/2024 đã cảnh báo, thế giới đang tụt hậu 15 năm trong việc tiến tới đạt được mục tiêu Phát triển Bền vững (SDG) số 2 là Không còn nạn đói vào năm 2030 theo Chương trình Nghị sự 2030 của Đại hội đồng Liên hợp quốc.
Mức độ suy dinh dưỡng trên toàn cầu hiện tương đương giai đoạn 2008-2009. Mặc dù có một số tiến bộ nhất định về việc giảm tỷ lệ thấp còi và tăng tỷ lệ nuôi con hoàn toàn bằng sữa mẹ lên 48%, nhưng khoảng 713 triệu - 757 triệu người trên thế giới suy dinh dưỡng trong năm 2023, tăng 152 triệu người so với năm 2019. Đây là một con số đáng báo động.
Xét ở góc độ khu vực, tỷ lệ dân số đối mặt với nạn đói tiếp tục tăng ở châu Phi với 20,4%, gần như không đổi ở châu Á với 8,1% trong khi Mỹ Latinh ghi nhận tiến bộ giảm xuống mức 6,2%. Trong các năm 2022 và 2023, nạn đói gia tăng ở Tây Á, Caribe và hầu hết các tiểu vùng châu Phi.
Ngoài ra, hàng tỷ người vẫn khó tiếp cận với nguồn lương thực đầy đủ. Năm 2023, khoảng 2,33 tỷ người trên toàn cầu bị đói ở mức độ trung bình hoặc nghiêm trọng, không thay đổi đáng kể so với mức tăng mạnh vào năm 2020 trong bối cảnh đại dịch COVID-19. Hơn 2,8 tỷ người không đủ khả năng chi trả cho chế độ ăn uống lành mạnh vào năm 2022. Tỷ lệ này ở các quốc gia thu nhập thấp lên tới 71,5%, chênh lệch rõ rệt so với mức 6,3% ở các quốc gia thu nhập cao.
Đảm bảo an ninh lương thực là vấn đề cấp bách
Nhiều chuyên gia chỉ ra rằng, cộng đồng quốc tế chỉ còn 6 năm nữa để nỗ lực đạt được các Mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc (SDG), trong đó mục tiêu phát triển bền vững (SDG) số 2, nghĩa là “Không còn nạn đói” vào năm 2030. Vậy nhưng, tiến trình đi đến Mục tiêu số 2 này đang ngày càng bộc lộ sự chệch hướng. Theo FAO, nếu không có hành động quyết liệt thì gần 600 triệu người trên thế giới sẽ vẫn phải đối mặt với nạn đói vào năm 2030.
Trước các thách thức to lớn của khủng hoảng lương thực đến người dân toàn cầu, các quan chức, chuyên gia kêu gọi cần thay đổi cách tiếp cận, tăng cường đầu tư cho nông nghiệp, cho các hoạt động đảm bảo an ninh lương thực theo hướng hiệu quả, bền vững hơn.
Tổng thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres khẳng định: "Nếu không hành động, tình hình sẽ xấu đi. Xung đột đang tăng lên. Cuộc khủng hoảng khí hậu có nguy cơ leo thang. Và tình trạng mất an ninh lương thực trầm trọng đang gia tăng hàng năm. Để tránh gia tăng các mối đe dọa đối với hòa bình và an ninh quốc tế, chúng ta phải can thiệp. Chúng ta phải hành động ngay bây giờ để phá vỡ mối liên hệ chết người giữa xung đột, khí hậu và mất an ninh lương thực".
Có một thực tế là dù đối mặt nhiều thách thức, song chính các hệ thống lương thực, thực phẩm không bền vững lại gây ra tình trạng ô nhiễm, suy thoái đất, nước, gia tăng khí thải nhà kính và mất đa dạng sinh học. Bởi vậy, chuyển đổi hệ thống lương thực, thực phẩm theo hướng bền vững hơn đang được nhiều quốc gia thúc đẩy nhằm tăng cường khả năng chống chịu trước tác động của biến đổi khí hậu, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường, bảo đảm an ninh lương thực và dinh dưỡng, đồng thời hỗ trợ sinh kế cho người dân.
Theo ông Khuất Đông Ngọc - Tổng Giám đốc, Tổ chức Nông nghiệp và Lương thực Liên hợp quốc (FAO) - cho rằng: "Thông qua việc chuyển đổi hệ thống thực phẩm nông nghiệp của châu Phi, chúng ta có thể khai thác những lợi ích về an ninh lương thực và dinh dưỡng, nền kinh tế, sự bình đẳng, môi trường và khả năng phục hồi. Nhu cầu cấp thiết về chuyển đổi hệ thống thực phẩm nông nghiệp này là trọng tâm trong các cuộc thảo luận và nằm trong Khung chiến lược giai đoạn 2022 - 2031 của FAO, hướng tới các hệ thống thực phẩm nông nghiệp hiệu quả hơn, toàn diện hơn, linh hoạt hơn và bền vững hơn".
Tại Diễn đàn toàn cầu về Lương thực và Nông nghiệp (GFFA) 2024, do Bộ Nông nghiệp và Thực phẩm Liên bang Đức (BMEL) tổ chức tại Berlin (tháng 1/2024), các nước đã cam kết đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang nền nông nghiệp bền vững, địa phương hóa, thích ứng với địa điểm và có khả năng phục hồi.
Bên cạnh đó, các phương pháp tiếp cận sinh thái nông nghiệp, canh tác hữu cơ, hệ thống nông lâm kết hợp và nền kinh tế tuần hoàn được cho là sẽ giúp ngăn chặn khủng hoảng khí hậu và mất đa dạng sinh học.
Áp dụng khoa học-công nghệ và các sáng kiến đổi mới để chuyển đổi hệ thống lương thực cũng là giải pháp đang được giới lãnh đạo các nước cùng giới chuyên gia khuyến khích thực hiện, nhất là khi công nghệ đang phát triển như vũ bão. Các ứng dụng chatbot sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) thời gian qua giúp người dân giải quyết nhiều thách thức của nông nghiệp hiện đại.
Thay đổi cách thức hoạt động của các hệ thống lương thực, thực phẩm, từ phương thức sản xuất, cung cấp và tiêu thụ thực phẩm đến giải pháp giảm thiểu sự thất thoát và lãng phí thực phẩm, hỗ trợ các nước nghèo và đang phát triển đầu tư dài hạn vào ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn được cho là những giải pháp quan trọng nhằm thiết lập một hệ thống lương thực bền vững để thế giới có thể đối phó tốt hơn đối với các cuộc khủng hoảng xảy ra trong tương lai.
Cùng với an ninh lương thực, bảo đảm dinh dưỡng cũng là vấn đề ngày càng được chú trọng. Theo báo cáo Tình trạng An ninh Lương thực và Dinh dưỡng trên thế giới năm 2024 (SOFI 2024) do các cơ quan của Liên hợp quốc thực hiện, hơn 2,8 tỷ người không đủ khả năng chi trả cho chế độ ăn uống lành mạnh. Đây là nguyên nhân chính gây ra tình trạng suy dinh dưỡng và béo phì. Nhiều người thiếu thông tin cần thiết để lựa chọn chế độ ăn uống lành mạnh, buộc phải dùng thực phẩm rẻ tiền, thiếu dinh dưỡng hoặc lựa chọn những loại thực phẩm này đơn giản vì sự tiện lợi.
Trong thông điệp nhân Ngày lương thực thế giới 16/10/2024, Tổng Giám đốc FAO Khuất Đông Ngọc kêu gọi cộng đồng quốc tế khẳng định lại cam kết xây dựng các hệ thống lương thực, thực phẩm hiệu quả, kiên cường và bền vững hơn, bảo đảm nhu cầu của mọi người dân về thực phẩm lành mạnh và đa dạng. Điều này cũng được thể hiện ngay ở chủ đề của Ngày lương thực thế giới năm nay là “Quyền được hưởng thực phẩm để có một cuộc sống và tương lai tốt đẹp hơn”. Theo ông Khuất Đông Ngọc, một cuộc sống tốt đẹp hơn ngày càng cần thực phẩm đa dạng hơn. Thực phẩm từ các nguồn gốc khác nhau giúp bảo đảm sự phong phú của các nền ẩm thực, văn hóa, đồng thời cũng góp phần vào nỗ lực bảo vệ đa dạng sinh học./.
Theo TTXVN