Báo Thương gia của Nga vừa đăng nhận định của cựu Bộ trưởng Ngoại giao Nga, Chủ tịch Hội đồng Nga về quan hệ quốc tế Igor Ivanov nhận định rằng phần lớn các chuyên gia và nhà phân tích hàng đầu trên thế giới đều chia sẻ quan điểm về việc nhân loại sẽ chiến thắng đại dịch viêm đường hô hấp cấp COVID-19 theo cách này hay cách khác.
Dịch bệnh thử thách quan hệ quốc tế trên phương diện nó có hữu ích hay vô dụng trong việc giúp
các nước ứng phó với dịch bệnh và dẫn dắt vượt qua dịch bệnh. (Minh họa của The Spectrum).
Các tranh luận chủ yếu tập trung về cái giá phải trả cho chiến thắng này, cụ thể là số người bị nhiễm bệnh và tử vong, quy mô tổn thất với nền kinh tế toàn cầu và các thời gian phục hồi. Tuy nhiên, hiện nay chưa thể tạo dựng được những kịch bản khả dĩ về sự phát triển của tình hình, ngoại trừ một điều rõ ràng: Đại dịch COVID-19 đã trở thành một trong những sự kiện phân chia thời đại lịch sử cũ và mới.
Thế giới sau đại dịch COVID-19 sẽ khác và tất cả mọi người đang cảm nhận được sự thay đổi này, từ lãnh đạo các cường quốc và các nhà quản lý tập đoàn xuyên quốc gia đến những nhà hoạt động xã hội và người dân bình thường.
* Cuộc chiến với kẻ thù chung
Những thay đổi mạnh mẽ như vậy đã từng xảy ra do hậu quả của các cuộc chiến tranh quy mô lớn. Không phải tình cờ, khi mà nhiều nước trên thế giới gọi cuộc chiến chống COVID-19 không phải bằng từ nào khác ngoài chiến tranh. Cuộc chiến chống COVID-19 đang thúc đẩy nhân loại hướng tới việc định hình lại những nguyên tắc căn bản có thể đảm bảo an ninh quốc tế. Khi hệ thống các mối đe dọa an ninh đang thay đổi nhanh chóng, hệ thống phân cấp các ưu tiên nhằm đảm bảo an ninh cần phải thay đổi.
An ninh quốc gia không còn có thể dựa trên ưu thế duy nhất là tiềm năng quân sự. Vũ khí hạt nhân và các vũ khí hiện đại khác không thể chống lại COVID-19, cũng như vấn đề biến đổi khí hậu, di cư không kiểm soát và các thách thức khác mà toàn nhân loại đang phải đối mặt. Các công cụ đảm bảo an ninh mà chúng ta được thừa hưởng từ thời đại trước, ngày nay chỉ tiêu tốn những khoản tiền khổng lồ một cách vô ích, mà đáng lẽ số tiền này có thể được đầu tư cho sự phát triển của khoa học, giáo dục, y học...
Trước tình cảnh đại dịch lan rộng khắp thế giới, Tổng thư ký Liên hợp quốc (LHQ) António Guterres kêu gọi ngừng bắn toàn cầu giữa tất cả các bên xung đột ngày nay. Giáo hoàng cũng kêu gọi ngừng tất cả các cuộc chiến tranh để thống nhất các nỗ lực trong cuộc chiến chống đại dịch. Liên minh Arab đứng đầu là Saudi Arabia cũng tuyên bố ngừng các chiến dịch quân sự chống lại phong trào Houthi ở Yemen để ngăn chặn lây lan dịch COVID-19 ở đất nước này. Israel và Hamas cũng đã khởi động đàm phán về trao đổi những người bị bắt giữ.
Sự thật cho thấy thế giới đang dần nhận ra rằng COVID-19, như Tổng thư ký LHQ António Guterres đã lưu ý, là kẻ thù chung của chúng ta. Và sẽ còn có nhiều hơn những kẻ thù chung như vậy.
Bên cạnh đó, một xu hướng khác trong nền chính trị thế giới ngày nay, phản ánh đường lối ứng xử truyền thống của các quốc gia trong quan hệ quốc tế - âm mưu trục lợi đơn phương tối đa từ tình hình khủng hoảng. Đại dịch COVID-19 đã đổ thêm dầu vào ngọn lửa của cuộc chiến thông tin. Đã có không ít những biện giải về mô hình cấu trúc chính trị nào (độc đoán hay dân chủ) thể hiện tốt nhất trong cuộc chiến chống COVID-19, nền kinh tế nào sẽ có hiệu quả hơn ở giai đoạn phục hồi sau đại dịch. Người ta cũng tranh cãi về việc quốc gia nào chịu trách nhiệm chính cho sự lây lan của COVID-19 và sự cân bằng quyền lực toàn cầu sẽ thay đổi như thế nào sau khi kết thúc cuộc khủng hoảng hiện nay.
Tất cả điều này chứng thực rằng, cùng với cuộc chiến chống lại COVID-19, loài người phải đối mặt với một cuộc đấu tranh gay gắt không kém trong lĩnh vực chính trị liên quan đến mô hình trật tự thế giới mới. Và đường giới tuyến của trận chiến này sẽ được vạch ra không chỉ giữa các quốc gia riêng lẻ và các đồng minh của họ, mà còn chính bên trong các quốc gia, vì ở mỗi nước đều có những người bảo vệ cho cái cũ và những người ủng hộ cái mới. Trong mỗi xã hội ở phương Đông và phương Tây, có thể tìm được những chính trị gia bằng lòng với quá khứ thoải mái, và các chính trị gia nhìn thấy được tương lai đáng báo động.
Kết quả của cuộc đối đầu này sẽ phụ thuộc rất nhiều vào các chính khách, những người sẵn sàng đặt lợi ích an ninh toàn cầu lên trên tham vọng chính trị cá nhân, từ bỏ chiến thuật để chọn lấy chiến lược, cũng như sẵn sàng từ bỏ ưu tiên thúc đẩy lợi ích quốc gia nếu việc này có thể gây tổn thất cho hệ thống an ninh quốc tế nói chung.
Vào tháng 8/1944, khi chiến thắng trong Chiến tranh Thế giới thứ hai đang đến gần, đại diện của các quốc gia trong liên minh chống Hitler đã tập họp tại Dumbarton Oaks để thảo luận về việc thành lập một tổ chức thế giới để duy trì hòa bình và an ninh. Một năm sau, họ đã ký Hiến chương Liên hợp quốc (LHQ) tại San Francisco. Một thỏa thuận đã đạt được, mặc dù thực tế là có những khác biệt giữa những người chiến thắng trong chiến tranh, đôi khi có quan điểm trái ngược trực tiếp về các vấn đề cơ bản nhất của tương lai quan hệ quốc tế và tương lai của nền văn minh nhân loại nói chung.
Ngày nay, chúng ta vẫn chưa biết sẽ cần bao nhiêu thời gian để công bố chiến thắng cuối cùng của nhân loại trước đại dịch COVID-19. Nhưng ngay bây giờ, các thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an LHQ có thể tán đồng với một sáng kiến chung bắt đầu quá trình đàm phán nhằm khôi phục khả năng quản lý của toàn bộ hệ thống quan hệ quốc tế.
* Một số xu hướng nổi bật
Theo nhận định của chuyên gia Dmitry Trenin, Giám đốc Trung tâm Carnegie Moscow, dịch bệnh đang làm tăng tốc tiến trình thay đổi vốn đang diễn ra trên toàn thế giới. Khoảng cách đến đỉnh dịch vẫn còn khá xa, đưa ra tổng kết vào lúc này vẫn còn quá sớm, song một số nét phác thảo của tương lai đã lộ diện.
Toàn cầu hóa không còn là một quá trình, mà chỉ là trạng thái. Tính cởi mở ngày càng được cân bằng hơn với tính bảo hộ. Biên giới quốc gia có ý nghĩa ngày càng lớn. Nhà nước đã lấy lại vị thế của chính mình trong vai trò là diễn viên chính trên sân khấu thế giới. Công cụ tiên tiến nhất của nhà nước đó là công nghệ số hóa, với mức độ kiểm soát chưa từng có đối với xã hội. Mâu thuẫn giữa dân chủ và độc tài chỉ còn là thứ yếu, và sẽ bị thay thế bởi những khác biệt về chất lượng và hiệu quả quản lý. Quyền công dân sẽ được cân bằng với việc thực thi trách nhiệm dưới sự giám sát toàn diện có hệ thống. Những nước thành công nhất sẽ là nơi có mức độ cao của đoàn kết xã hội và trách nhiệm ràng buộc lẫn nhau giữa giới tinh hoa quản lý và các hiệp hội. Hợp tác quốc tế vẫn không bị thay thế.
Sự cạnh tranh của các cường quốc không hề suy yếu, mà ngược lại, sẽ mạnh mẽ hơn. Trước hết là xung đột giữa Mỹ và Trung Quốc. Cuộc đấu đá này hứa hẹn sẽ kéo dài và khó khăn, nhưng có thể giả định rằng Mỹ không thể đánh bại Trung Quốc, nhưng Trung Quốc cũng không thể thay thế vị trí của Mỹ.
Đại dịch đã đặt cả hai cường quốc, hệ thống y tế và chế độ chính trị của họ dưới sự giám sát nghiêm túc. Cả hai quốc gia đều đã phạm sai lầm ngay từ đầu, chủ yếu là do đặc tính quan liêu của bộ máy công quyền, nhưng ngay sau đó họ bắt đầu chiến đấu tích cực và kiên quyết chống lại COVID-19. Trung Quốc có được chiến thắng trước và đã có thể kiểm soát được tình hình, nước Mỹ rơi vào tâm chấn của cuộc khủng hoảng và vẫn chưa thoát ra được.
Kết quả là bất chấp tiềm năng vô cùng lớn, Mỹ không được coi là hình mẫu cho toàn bộ thế giới về tổ chức hệ thống y tế và trật tự xã hội. Hơn nữa, với khẩu hiệu “tự lo lấy thân mình” Washington từ chối vai trò lãnh đạo trong chiến dịch quốc tế hỗ trợ các nước đang bị nhấn chìm trong đại dịch COVID-19. Ngược lại, Trung Quốc đã cho thấy khả năng tổ chức và tự tổ chức từ bên trong đất nước và đang cố gắng thể hiện mình là vị cứu tinh của nhân loại.
Đại dịch đã giáng đòn tấn công mới và sự thống nhất của Liên minh châu Âu (EU), vốn đã bất đồng về các vấn đề nhập cư và tài chính. EU không sụp đổ, thậm chí sẽ có thêm những thành viên mới - ngay trong thời kỳ khủng hoảng này Albania và Bắc Macedonia đã bắt đầu tiến trình gia nhập EU. Tuy nhiên, EU vẫn sẽ là liên minh các quốc gia chứ không thể là một cấu trúc siêu quốc gia. Vai trò của Brussels sẽ giảm, trong khi vai trò của các nước thành viên, đặc biệt là nước lớn sẽ tăng lên. Châu Âu và Mỹ sẽ tiếp tục gia tăng khoảng cách về quan điểm chung và bị bó hẹp trong các vấn đề của chính họ.
Các chính phủ và xã hội ở Đông Á như Nhật Bản và Hàn Quốc đã vượt qua bài kiểm tra căng thẳng. Trong bối cảnh mâu thuẫn trầm trọng hơn giữa Mỹ và Trung Quốc, lợi ích quốc gia và đoàn kết xã hội có thể trở thành nền tảng đối với chính sách tự chủ hơn của những quốc gia này.
Đến thời điểm này vẫn khó để nói về hậu quả có thể xảy ra đối với Ấn Độ. Các biện pháp quyết tâm mà Chính phủ của Thủ tướng Narendra Modi đã thực thi nếu thành công sẽ giúp hạn chế lây lan dịch bệnh ở trong nước, có thể đẩy nhanh tiến trình chuyển đổi hệ thống chính trị ở Ấn Độ theo hướng thành lập một cơ quan trung ương mạnh hơn dựa trên đa số người Hindi, cũng như chính sách đối ngoại tích cực hơn của Ấn Độ.
Đối với Nga, nơi mà tính hợp pháp của chính quyền dựa vào đánh giá của đa số dân chúng đối với hành động cụ thể của nguyên thủ quốc gia cũng như các quan chức dưới quyền, COVID-19 có thể là yếu tố quyết định trong việc giải quyết vấn đề về quyền lực, bao gồm thành phần nhân sự và nội hàm chính sách./.
Theo TTXVN