Ngay sau khi đất nước giành được độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã coi việc xóa đói giảm nghèo quan trọng và cấp bách như là diệt giặc. Thực hiện lời căn dặn của Người, giảm nghèo luôn được Đảng và Nhà nước xác định vừa là mục tiêu, vừa là yêu cầu để phát triển bền vững. Giảm nghèo vì thế đã trở thành một chủ trương lớn, một chương trình của quốc gia, giàu tính nhân văn, thể hiện truyền thống tốt đẹp của dân tộc trong suốt 75 năm qua.
* Xóa bỏ tình trạng thiếu đói và về đích trước thời hạn 10 năm
Thấu hiểu cuộc sống đói khổ của nhân dân Việt Nam dưới ách thống trị của thực dân Pháp và phong kiến tay sai, nên ngay trong phiên họp đầu tiên của Chính phủ vào ngày 3-9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu 6 vấn đề cấp bách, trong đó cứu đói là một trong sáu nhiệm vụ hàng đầu. Người cũng nhiều lần nhấn mạnh nhiệm vụ của Nhà nước là phải chăm lo cho dân có cơm ăn, áo mặc, chỗ ở và được học hành.
Người nói: “Chúng ta tranh được tự do, độc lập rồi mà dân cứ chết đói, chết rét, thì tự do, độc lập cũng không làm gì. Dân chỉ biết rõ giá trị của tự do, của độc lập khi mà dân được ăn no, mặc đủ” (1).
Thực hiện lời căn dặn của Người, công tác xóa đói giảm nghèo luôn được Đảng và Nhà nước xác định vừa là mục tiêu, vừa là yêu cầu để phát triển bền vững. Với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và tinh thần “Vì người nghèo” mang đậm chất nhân văn sâu sắc, công tác xóa đói giảm nghèo ở Việt Nam đã đạt được thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử. Tỷ lệ hộ đói, nghèo đã giảm mạnh từ 58,1% năm 1993 xuống còn 8,3% năm 2004. Năm 2000, Việt Nam cơ bản xóa xong tình trạng đói kinh niên.
Tại Hội nghị Liên hợp quốc ngày 11-11-2006, Việt Nam tuyên bố hoàn thành Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ (MDGs) về xóa bỏ tình trạng nghèo đói cùng cực và thiếu đói, về đích trước 10 năm so với thời hạn (năm 2015).
Giai đoạn 2010-2015, tỷ lệ hộ nghèo của Việt Nam giảm nhanh, từ 14,2% năm 2010 xuống còn 9,88% năm 2015 (theo chuẩn nghèo đa chiều).
Đặc biệt, nhiều mô hình, điển hình giảm nghèo được phát hiện và nhân rộng. Nhiều người nghèo đã viết đơn tự nguyện xin thoát nghèo trên khắp cả nước, tạo sức lan tỏa trong cộng đồng xã hội, góp phần động viên, khuyến khích người nghèo vươn lên thoát nghèo, từng bước phá bỏ tính trông chờ, ỷ lại vào các chính sách hỗ trợ của Nhà nước, đồng thời huy động sự tham gia của toàn xã hội trong việc chung tay chăm lo cho người nghèo một cách thiết thực, hiệu quả.
Vườn vải của người dân Hải Dương được đầu tư từ nguồn vốn tín dụng chính sách. Ảnh: NGỌC ĐỨC.
* Một trong những nước đi đầu ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương áp dụng phương pháp đo lường nghèo đa chiều
Từ thực tế chất lượng cuộc sống của con người liên quan đến nhiều khía cạnh khác ngoài thu nhập, năm 2014, Việt Nam đã xây dựng chuẩn nghèo mới theo phương pháp tiếp cận đa chiều, nhằm bảo đảm mức sống tối thiểu và tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản. Năm 2015, Chính phủ ban hành chuẩn nghèo đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016-2020, đánh dấu bước quan trọng trong quá trình chuyển đổi của Việt Nam từ đo lường nghèo theo thu nhập sang đo lường đa chiều. Theo đó, xác định chuẩn nghèo mới thay thế cho chuẩn nghèo cũ với các tiêu chí thoát nghèo cao hơn. Chuẩn nghèo xác định theo 10 chỉ số đo lường mức độ thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản gồm: Y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và vệ sinh, thông tin.
Những chỉ tiêu này xác định mục tiêu giảm nghèo một cách bền vững bởi nguy cơ đói nghèo, tái đói nghèo đều có thể xảy ra trong những biến cố của môi trường thiên nhiên, của quá trình hội nhập và phát triển. Việc sử dụng chuẩn nghèo quốc gia không những là cần thiết cho việc xây dựng các chính sách, chương trình giảm nghèo và cho công tác giám sát nghèo ở Việt Nam mà còn giúp Việt Nam theo dõi tiến độ trong việc thực hiện các mục tiêu phát triển bền vững của Liên hợp quốc (SDG).
Việt Nam đã trở thành một những nước đi đầu ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương trong áp dụng phương pháp đo lường nghèo đa chiều để giảm nghèo ở tất cả các chiều cạnh.
Để nâng cao hiệu quả của chính sách, Chính phủ đã gộp tất cả các chương trình xóa đói, giảm nghèo lại thành một chương trình là “Chương trình mục tiêu quốc gia Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016-2020”. Trong đó bao gồm 5 dự án thành phần là: Chương trình 30a (giảm nghèo nhanh và bền vững cho các huyện nghèo); Chương trình 135 (Chương trình phát triển kinh tế xã hội các xã đặc biệt khó khăn vùng dân tộc thiểu số và miền núi); Hỗ trợ phát triển sản xuất, đa dạng hóa sinh kế và nhân rộng mô hình giảm nghèo trên địa bàn các xã ngoài Chương trình 30a và Chương trình 135; Truyền thông và giảm nghèo về thông tin; Nâng cao năng lực và giám sát, đánh giá thực hiện chương trình.
Áp dụng thành công phương pháp tiếp cận mới, năm 2018, tốc độ giảm nghèo của Việt Nam được kiểm soát, đời sống người dân ổn định, cơ sở hạ tầng tại vùng sâu, vùng xa, vùng cao đã được cải thiện. Người dân Việt Nam không chỉ có cơm ăn, áo mặc, được học hành, mà còn ăn no, ăn ngon, mặc ấm, mặc đẹp; hạ tầng thiết yếu chăm lo cho con người ngày càng tốt hơn. Năm 2019, tỷ lệ hộ nghèo của Việt Nam giảm xuống còn 3,75%, trong đó tỷ lệ hộ nghèo ở các huyện nghèo giảm còn 27,85%. Dự kiến, đến cuối năm 2020, tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm còn 2,75%, tỷ lệ hộ nghèo ở các huyện nghèo giảm còn 24%.
Hạ tầng cơ sở tại các địa phương nghèo và đặc biệt khó khăn được cải thiện đáng kể. Trong giai đoạn 2016-2019, đã có gần 17.800 công trình hạ tầng thiết yếu được khởi công mới và đầu tư chuyển tiếp từ giai đoạn trước, trong đó khoảng 15.000 công trình đã được hoàn thành và đưa vào sử dụng, góp phần làm thay đổi rõ rệt tình hình kinh tế-xã hội tại các huyện nghèo, các xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang ven biển và hải đảo…
Theo bà Caitlin Wiesen, Trưởng đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam, quốc tế nhìn nhận rất tích cực những thành quả Việt Nam đạt được trong công cuộc xóa đói giảm nghèo trong vài thập kỷ vừa qua. Bà Caitlin Wiesen cũng đánh giá rất cao nỗ lực của Việt Nam trong sử dụng phương pháp tiếp cận đa chiều để đo lường nghèo đói và giúp Việt Nam xóa đói giảm nghèo một cách toàn diện hơn và ở nhiều khía cạnh hơn không chỉ cải thiện thu nhập.
Trên tinh thần “không để ai bị bỏ lại phía sau”, Bộ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung cho biết, phương hướng trọng tâm trong thời gian tới nhằm tạo sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức của cấp ủy đảng, chính quyền, nhân dân về tiêu chí tiếp cận nghèo đa chiều, mục tiêu giảm nghèo bền vững, góp phần tạo sự đồng thuận, phát huy sức mạnh của cả hệ thống chính trị, toàn xã hội trong triển khai chương trình; khơi dậy ý chí chủ động, vươn lên thoát nghèo./.
Phương Nam (TTXVN)
(1): Hồ Chí Minh: Biên niên tiểu sử, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, tập 4, trang 152.