Trải qua hơn 5 thập kỷ kể từ khi thành lập ngày 8/8/1967, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã trở thành một cộng đồng, một nền kinh tế lớn trên thế giới, hợp tác an ninh-chính trị, văn hóa-xã hội ngày càng sâu rộng. Việt Nam tự hào là một thành viên trách nhiệm, tích cực với những đóng góp không nhỏ để có một ASEAN ngày hôm nay.
* ASEAN - Hình mẫu về hợp tác khu vực
Được thành lập với 5 thành viên ban đầu, ASEAN dần phát triển thành một tổ chức hợp tác toàn diện và chặt chẽ, với 10 nước thành viên là: Indonesia, Thái Lan, Philippines, Singapore, Malaysia, Brunei, Việt Nam, Lào, Myanmar và Campuchia. Từ dân số khoảng 260 triệu người khi mới thành lập, ASEAN giờ là ngôi nhà chung của khoảng 650 triệu người dân, với tổng sản phẩm quốc nội (GDP) đạt hơn 3.200 tỷ USD và kim ngạch thương mại đạt 2.800 tỷ USD (năm 2019).
Kể từ khi ra đời, dù còn có sự khác biệt về tôn giáo, về trình độ phát triển, về cơ sở hạ tầng, công nghệ thông tin... song các nước đã luôn hỗ trợ, giúp đỡ và cùng nhau phát triển về mọi mặt. ASEAN giờ đã chứng minh được vai trò quan trọng trong việc đưa Đông Nam Á thành một khu vực hòa bình, thịnh vượng và ổn định, từ một khu vực kinh tế lạc hậu trở thành một đầu tàu thúc đẩy tăng trưởng và hội nhập toàn cầu.
Thành công quan trọng nhất của ASEAN trong suốt hơn 5 thập kỷ qua là đảm bảo duy trì hòa bình và ổn định ở khu vực Đông Nam Á, các quốc gia thành viên xây dựng được mối quan hệ hợp tác ngày càng tốt đẹp. Những khác biệt giữa các thành viên, những bất đồng hay tranh chấp nhất định đều được ngăn chặn và hóa giải trên cơ sở lợi ích chung. Và nền tảng cho những thành công trong hơn 5 thập kỷ qua chính là những cơ chế hợp tác nội khối của ASEAN được triển khai thông qua các hiệp ước, diễn đàn, hội nghị, dự án, chương trình phát triển...
Sau hơn 5 thập kỷ, ASEAN đã vươn lên mạnh mẽ trở thành một khu vực kinh tế năng động, tăng trưởng nhanh, có quy mô lớn thứ 5 trên toàn cầu, với tổng GDP khoảng 3.000 tỷ USD (so với con số chưa đầy 30 tỷ USD ban đầu). ASEAN đã ký 6 Hiệp định thương mại tự do với 7 đối tác thương mại hàng đầu trên thế giới. Dự báo, ASEAN sẽ trở thành nền kinh tế lớn thứ 4 thế giới vào năm 2050. Kinh tế phát triển, cuộc sống của người dân ASEAN cũng ngày một nâng cao, từ mức thu nhập bình quân đầu người chỉ 130 USD thời điểm mới thành lập, nay đã tăng lên 4.700 USD với sự gia tăng mạnh mẽ của tầng lớp trung lưu.
Bên cạnh đó, giá trị và bản sắc chung của khu vực đã được xây dựng thông qua các hoạt động hợp tác ASEAN trong lĩnh vực văn hóa-xã hội, qua đó đã từng bước tăng cường hiểu biết và tình đoàn kết giữa nhân dân các nước Đông Nam Á, giữa các nước trong khu vực với các nước ngoài khu vực. Nhờ các hoạt động giao lưu thể thao, kết nối văn hóa, giáo dục, các giá trị và bản sắc chung của khu vực đã được củng cố và ý thức cộng đồng của các nước ASEAN đã được tăng cường. Nhân quyền và các quyền tự do cơ bản được thúc đẩy và bảo vệ.
Đặc biệt, từ khi Cộng đồng ASEAN ra đời năm 2015, ASEAN đã tích cực xác định một khuôn khổ chiến lược mới đến năm 2025 để kế tục Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN 2015. Mục tiêu bao trùm của Tầm nhìn ASEAN 2025 là đưa ASEAN trở thành một tổ chức hợp tác khu vực mở có mức độ liên kết sâu rộng hơn và có vai trò quan trọng hơn ở khu vực...
Không chỉ gắn kết, liên kết về nội khối, ASEAN còn tích cực mở rộng quan hệ với các đối tác bên ngoài, trở thành một đối tác quan trọng của các nước lớn trong và ngoài khu vực. ASEAN trở thành đối tác quan trọng của nhiều nước và tổ chức khu vực/quốc tế, nhất là với 14 đối tác Đối thoại, trong đó là đối tác chiến lược với 8 nước (Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia, New Zealand, Mỹ và Nga), 3 đối tác toàn diện (EU, Canađa và Liên hợp quốc), 4 Đối tác theo lĩnh vực (Pakistan, Na Uy, Thụy Sỹ, Thổ Nhĩ Kỳ) và 2 Đối tác phát triển (Đức và Peru). Các đối tác đều coi trọng quan hệ và đẩy mạnh hợp tác toàn diện với ASEAN cả về đa phương và song phương, hỗ trợ ASEAN xây dựng Cộng đồng, ủng hộ vai trò chủ đạo của Hiệp hội ở khu vực. Đến nay, đã có 93 nước ngoài khu vực cử Đại sứ tại ASEAN. ASEAN cũng đã lập 54 Ủy ban ASEAN tại nước thứ 3 và tổ chức quốc tế để thúc đẩy hợp tác các vấn đề ASEAN quan tâm cũng như quảng bá hình ảnh ASEAN ra với cộng đồng quốc tế…
Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh trong một bài viết đã từng khẳng định rằng, ASEAN ngày nay được coi là hình mẫu thành công về hợp tác khu vực. Cộng đồng ASEAN hình thành ngày 31/12/2015 đã đưa ASEAN trở thành một Cộng đồng gắn kết về chính trị, liên kết về kinh tế và sẻ chia trách nhiệm xã hội. Các diễn đàn do ASEAN khởi xướng đã quy tụ được nhiều quốc gia, được tất cả các nước lớn coi trọng.
* Và những đóng góp quan trọng của Việt Nam
Ngày 28/7/1995, Việt Nam chính thức gia nhập ASEAN và trở thành thành viên thứ 7 của Hiệp hội. Đây là một dấu mốc lớn đánh dấu quá trình hội nhập khu vực của Việt Nam cũng như tiến trình hợp tác, liên kết của cả khu vực. Trải qua 25 năm, dù là thành viên đến sau, trình độ phát triển còn khoảng cách với nhiều nước, nhưng Việt Nam luôn thể hiện thiện chí và nỗ lực, nhiệt huyết và trách nhiệm, đóng góp không nhỏ vào thành tựu chung của ASEAN.
Ngay sau khi gia nhập ASEAN, Việt Nam đã tích cực thúc đẩy kết nạp các nước Campuchia, Lào và Myanmar vào ASEAN, hoàn thành ý tưởng về một ASEAN bao gồm 10 nước Đông Nam Á.
Năm 1998, chỉ 3 năm sau khi Việt Nam trở thành thành viên của khối, Việt Nam đã tổ chức thành công Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 6. Kế hoạch hành động Hà Nội được đưa ra tại Hội nghị đã giúp duy trì sự hợp tác và tăng cường vị thế của hiệp hội trong suốt cuộc khủng hoảng tài chính châu Á 1997-1998. Việt Nam cũng đạt được nhiều thành tựu với tư cách là Chủ tịch Ủy ban Thường trực ASEAN 2001 và nước Chủ tịch ASEAN 2010. Ở hai cương vị này, Việt Nam đã giúp thúc đẩy một bước tiến lớn hướng tới thành lập Cộng đồng ASEAN vào năm 2015, qua đó tăng cường vai trò và vị thế quốc tế của khối.
Việt Nam đã đưa ra nhiều sáng kiến và đã được hiện thực hóa, trong đó phải kể đến Hội nghị Bộ trưởng quốc phòng mở rộng (ADMM+) hay thành lập Ủy ban thúc đẩy và bảo vệ quyền phụ nữ và trẻ em ASEAN. Năm 2010, nước Chủ tịch Việt Nam tạo được đồng thuận về quyết định mở rộng Hội nghị Cấp cao Đông Á (EAS) cho Nga và Mỹ tham gia...
Việt Nam cũng đóng vai trò nòng cốt trong việc xác định mục tiêu, phương hướng phát triển và hình thành các quyết sách lớn của ASEAN, như: Hiến chương ASEAN, Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN 2015, Tầm nhìn 2020 và các kế hoạch triển khai Tầm nhìn, và nhiều thỏa thuận quan trọng khác. Việt Nam đã tích cực tham gia xây dựng Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025, với mục tiêu làm cho liên kết ASEAN sâu rộng hơn và có vai trò quan trọng hơn ở khu vực. Việt Nam luôn nằm trong nhóm các nước thành viên có tỷ lệ thực thi cao nhất các Kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồng ASEAN.
Trong vai trò điều phối, Việt Nam đã làm tốt việc kết nối, mở rộng và làm sâu sắc quan hệ giữa ASEAN với các đối tác chiến lược, như: Trung Quốc, Mỹ, Nga, Nhật Bản, Hàn Quốc, Liên minh châu Âu (EU), Australia và Ấn Độ. Việt Nam cũng tham gia tích cực và đẩy mạnh liên kết kinh tế nội khối, đặc biệt là trong lĩnh vực dịch vụ và đầu tư thông qua hoàn tất đàm phán Hiệp định Thương mại Dịch vụ ASEAN (ATISA), thúc đẩy đàm phán Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP).
Năm 2020 tiếp tục ghi một dấu mốc quan trọng khi Việt Nam đảm nhận vai trò Chủ tịch luân phiên của ASEAN. Sự kiện này càng đặc biệt hơn khi thế giới nói chung và khu vực ASEAN nói riêng từ đầu năm đến nay phải đương đầu với một cuộc chiến cam go và chưa có hồi kết, đó là đại dịch COVID-19. Với vai trò Chủ tịch ASEAN và với tinh thần của chủ đề ASEAN 2020 là “Gắn kết và chủ động thích ứng”, Việt Nam đã tích cực, chủ động dẫn dắt và điều phối các nỗ lực chung của ASEAN và hợp tác với các Đối tác nhằm kiểm soát, ngăn chặn sự lây lan và giảm thiểu tác động kinh tế-xã hội của dịch bệnh.
Việc Việt Nam phát huy tốt vai trò dẫn dắt của Chủ tịch ASEAN trong bối cảnh đại dịch COVID-19 đã một lần nữa ghi thêm vào danh mục những đóng góp của Việt Nam cho ASEAN trong suốt 25 năm qua cũng như khẳng định vị thế và vai trò lãnh đạo của quốc gia hình chữ S trong khu vực. Cộng đồng ASEAN đã kịp thời hành động, chủ động thích ứng, gắn kết các quốc gia đối phó với đại dịch COVID-19 đang hoành hành trên toàn cầu. Sau sự thành thành công của Hội nghị cấp cao đặc biệt ASEAN và ASEAN+3 về ứng phó với COVID-19, Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 36 lần đầu tiên được tổ chức trực tuyến cũng đã thành công tốt đẹp...
Không chỉ thành công trong việc kiểm soát dịch COVID-19, được quốc tế ghi nhận, Lãnh đạo nhiều nước còn đánh giá cao Việt Nam trong việc sẵn sàng giúp đỡ, hỗ trợ các nước trong khu vực và trên thế giới trang thiết bị cũng như chia sẻ kinh nghiệm chống dịch.
Đánh giá vai trò của Việt Nam với tư cách là Chủ tịch ASEAN trong việc củng cố các nỗ lực chung phòng, chống dịch bệnh, Tổng Thư ký ASEAN Dato Lim Jock Hoi cho biết: Việt Nam đã thể hiện “tầm lãnh đạo mạnh mẽ” trong việc dẫn dắt một phản ứng tập thể của khu vực trước đại dịch COVID-19. ASEAN đã đoàn kết và nhanh chóng ứng phó với đại dịch kể từ tháng 2. Những phản ứng mạnh mẽ của ASEAN phần lớn là do sự lãnh đạo của Việt Nam, đặc biệt trong việc thúc đẩy các quốc gia thành viên đối thoại và hợp tác thông qua một loạt các hội nghị trực tuyến. Chúng ta hoàn toàn có thể vượt qua thử thách của dịch COVID-19 với sự đồng thuận, kiên cường và nỗ lực".
Trong thời gian còn lại của Năm Chủ tịch ASEAN, Việt Nam sẽ tập trung nhiều công sức hơn nữa để hoàn thành các sáng kiến mà Việt Nam đã đề ra./.
Theo Minh Duyên (TTXVN)