trang thông tin điện tử

1. Nhận thức chung về AI và sự phát triển của AI

Trí tuệ nhân tạo (AI) được coi là công nghệ tạo sự đột phá trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhận được sự quan tâm, đầu tư, nghiên cứu ngày càng lớn của các chính phủ, các tập đoàn, doanh nghiệp, viện nghiên cứu... tại khu vực và trên thế giới^[3].

Nhận thức về Trí tuệ nhân tạo (AI) có nhiều khái niệm nội hàm khác nhau như: Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) định nghĩa hệ thống AI là hệ thống dựa trên máy tính cao cấp, trên cơ sở dữ liệu đầu vào, có thể tự động phỏng đoán và đưa ra kết quả đầu ra dưới hình thức như dự đoán, nội dung, khuyến nghị hoặc quyết định. có ảnh hưởng đến môi trường thực hoặc môi trường ảo, nhằm mục tiêu cụ thể hoặc mục tiêu trừu tượng^[4]. Theo một nhóm học giả tại Đại học Leiden (Hà Lan), các định nghĩa về AI có thể được phân loại thành bốn nhóm: hệ thống suy nghĩ như con người; hệ thống hành động như con người; hệ thống suy nghĩ hợp lý; hệ thống hành động hợp lý. Tài liệu hướng dẫn về Quản trị và Đạo đức AI của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) cho rằng, AI là một hệ thống được thiết kế hoặc dựa trên máy móc có khả năng tạo ra các sản phẩm đầu ra như dự đoán, khuyến nghị hoặc quyết định ảnh hưởng đến môi trường thực hoặc môi trường ảo cho một tập hợp mục tiêu nhất định.

Như vậy, AI được hiểu là lĩnh vực liên quan đến chuyên ngành khoa học máy tính và công nghệ thông tin, do con người tạo ra bằng cách xây dựng các thuật toán, thiết lập các công cụ phần mềm công nghệ thông tin, giúp máy tính có thể tự động xử lý các nhiệm vụ vốn yêu cầu trí thông minh của con người như nhận thức thị giác, nhận dạng giọng nói, tổng hợp dữ liệu và ra quyết định...^[5]. AI mở ra kỷ nguyên hội tụ giữa trí tuệ con người và máy móc, kết nối trí thông minh sinh học và trí thông minh máy móc. Những tác động của AI và việc tìm hiểu quy mô, khả năng của AI vẫn đang được tiếp tục nghiên cứu.

Nhìn tổng quan, AI có năng lực chính sau: 1- “Tư duy” như con người, bằng cách được huấn luyện, tự học từ mô hình dữ liệu lớn và đưa ra quyết định; 2- “Xem” như con người, bằng cách nhận dạng, hiểu biết và tổng hợp từ kho dữ liệu hình ảnh và video với khối lượng khổng lồ; 3- “Nghe” và “nói” như con người, có thể nghe, hiểu nhiều giọng nói, nhiều ngôn ngữ và phát âm như con người thật; 4- “Hành động” như con người, bằng cách điều khiển robot và các thiết bị khác, hoặc có các cử chỉ như con người.

Năng lực và tốc độ xử lý của AI ngày càng nhanh, mạnh và gần như phá vỡ mọi giới hạn của công nghệ. Nhiều người cho rằng kỷ nguyên mới của thế giới đang đến với tốc độ mau lẹ, đó là kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo. AI đã và đang thay đổi cơ bản cách con người làm việc, giao tiếp, di chuyển; đang biến đổi thế giới về mặt xã hội, kinh tế và chính trị. AI còn có thể thay đổi cách con người hiểu thực tại và vai trò của con người trong thực tại xã hội^[6]. Trong thời đại cuộc Cách mạng công nghệ lần thứ tư, AI được xem là một trong những công nghệ đột phá, thúc đẩy chuyển đổi số một cách toàn diện, hiệu quả; biểu hiện của sức mạnh toàn diện của một quốc gia thông qua năng lực thực hiện đổi mới sáng tạo. Như đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhận định, AI cùng với Internet vạn vật, dữ liệu lớn và điện toán đám mây đang dần trở thành những công cụ sản xuất quan trọng trong nhiều ngành, lĩnh vực; AI kết hợp hài hòa với con người để xác lập một phương thức sản xuất mới tiên tiến, hiện đại - “phương thức sản xuất số”.^[7]

Đa số ý kiến nhận định rằng, sự phát triển của AI là xu hướng không thể đảo ngược. AI có thể đem lại những cơ hội lớn và cả những rủi ro trước mắt và lâu dài. Thời gian qua chứng kiến việc cộng đồng quốc tế tăng cường thảo luận, đàm phán về cách thức quản lý AI, đạo đức khi sử dụng AI, hướng tới việc phát triển và ứng dụng AI một cách có trách nhiệm, an toàn, bình đẳng, nhân văn và đem lại lợi ích cho xã hội; không để sức mạnh AI chỉ tập trung vào một nhóm nhỏ các quốc gia, công ty và một số cá nhân, phòng ngừa nguy cơ các nước có tiềm lực AI mạnh thao túng các quốc gia có tiềm lực AI yếu hơn trong tương lai^[8].

Nhiều quốc gia trên thế giới đã tập trung nguồn lực đầu tư nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI. Theo một dự báo, các khoản đầu tư vào AI sẽ đạt 200 tỷ USD trên toàn cầu vào năm 2025^{[9] [10]}. Vốn đầu tư vào AI tạo sinh (generative AI) đã tăng rất nhanh trong một vài năm qua, số lượng đầu tư năm 2023 tăng gấp 8 lần so với năm 2022, đạt 25,2 tỷ USD. Mười quốc gia đầu tư nhiều nhất vào AI trong giai đoạn 2019 - 2023 lần lượt là Mỹ, Trung Quốc, Anh, Ân Độ, Đức, Canada, Hàn Quốc, Pháp, Thụy Điển và Singapore¹¹. Mô hình tiên phong huấn luyện trí tuệ nhân tạo (AI training) tốn kém hơn nhiều so với trước đây^[11]. Mỹ vẫn dẫn đầu thế giới về các mô hình AI hàng đầu; theo sau là Trung Quốc, Liên minh châu Âu (EU) và Anh.

Trên thế giới, từ năm 2017 đến nay có khoảng 70 quốc gia, vùng lãnh thổ đã ban hành chiến lược, chính sách, đề án, quy định về thúc đẩy nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI nhằm phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội^[12]. Tại Đông Nam Á, Singapore là một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới ban hành Chiến lược quốc gia về AI (năm 2019) và Chiến lược AI sửa đổi (NAIS 2.0, tháng 12-2023).

Sau khi ứng dụng xử lý ngôn ngữ tự nhiên dựa trên AI mang tên ChatGPT của Công ty OpenAI được công bố vào ngày 30-11-2022^[13], nhân loại đã chứng kiến sự phát triển vượt bậc, nhanh chóng của nhiều ứng dụng AI dựa trên mô hình ngôn ngữ lớn khác như các phiên bản cập nhật của ChatGPT, Google Gemini, Perplexity AI... Các ứng dụng này thể hiện tác dụng vượt trội, có thể tạo ra các bài viết, bài luận, số liệu thống kê. gần như tức thì khi nhận được câu lệnh. AI đã được áp dụng rộng rãi trên nhiều lĩnh vực như chăm sóc sức khỏe, tài chính, an ninh mạng và tự động hóa công nghiệp. Trong chuyến khảo sát thực tiễn tại Tập đoàn Meta thuộc thung lũng Silicon, Hoa Kỳ vừa qua, Đoàn công tác của Hội đồng Lý luận Trung ương và Hội đồng Lý luận Bộ Công an đã được giới thiệu và trải nghiệm nhiều sản phẩm ứng dụng AI, trong đó có: sản phẩm kính Ray-Ban Meta và Oakley Meta giúp nâng cao chất lượng cuộc sống của người khiếm thị hoặc thị lực kém; sản phẩm kính thực tế ảo hỗn hợp Quest 3S có thể được ứng dụng trong đào tạo bác sĩ phẫu thuật...

Nhận định chung của giới chuyên gia là AI mang đến tiềm năng vô hạn, đang nhanh chóng biến đổi thế giới; định hình lại cách con người sống, làm việc và tương tác; thúc đẩy đột phá trên các lĩnh vực giáo dục, y tế, nông nghiệp; thúc đẩy tiến bộ triển khai các mục tiêu phát triển bền vững LHQ (SDGs).^[14] Tuy nhiên, thực tiễn phát triển và ứng dụng AI thời gian qua cho thấy bên cạnh những lợi ích to lớn, cũng có những nguy cơ, thách thức, nhất là nguy cơ AI vượt tầm kiểm soát của con người, tự động hóa công việc và thực tế thời gian qua công nghệ này được sử dụng cho các mục đích như lan truyền tin giả, việc ứng dụng AI vào chiến tranh. Trong một bài viết vào tháng 8/2025, nhà báo công nghệ Mike Thomas đã thống kê 15 rủi ro và nguy cơ của AI, gồm: (1) Thiếu minh bạch và khả năng giải thích về AI; (2) Mất việc làm do tự động hóa AI; (3) Thao túng xã hội thông qua thuật toán AI; (4) Giám sát xã hội bằng công nghệ AI; (5) Thiếu quyền riêng tư dữ liệu khi sử dụng các công cụ AI; (6) Thành kiến do AI; (7) Gia tăng bất bình đẳng kinh tế xã hội do AI gây ra; (8) Gây suy yếu vấn đề đạo đức và thiện chí vì AI; (9) Vũ khí tự động được nâng cao hiệu quả hoạt động với AI; (10) Khủng hoảng tài chính do thuật toán AI gây ra; (11) Bất ổn kinh tế và chính trị rộng hơn; (12) Mất ảnh hưởng của con người; (13) Gia tăng hoạt động tội phạm và lo ngại về an toàn trẻ em; (14) Suy thoái tinh thần và tổn hại tâm lý; (15) AI tự nhận thức không thể kiểm soát.^[15] 

Nhiều lãnh đạo thế giới đã kêu gọi nỗ lực toàn cầu để quản trị AI, mục tiêu hướng tới là AI được sử dụng an toàn, đúng mục đích và phục vụ nhân loại, chứ không phải là công cụ phục vụ một nhóm nhỏ các quốc gia có tiềm lực công nghệ mạnh hay trở thành nguy cơ đe dọa an ninh con người. Trong thông điệp gửi tới Hội nghị toàn cầu đầu tiên về Trí tuệ nhân tạo, An ninh và Đạo đức, Tổng Thư ký Liên hợp quốc bày tỏ quan ngại sâu sắc về việc AI được sử dụng trong các mục đích quân sự: “Không nơi nào những mối nguy hiểm này lại nghiêm trọng hơn trong lĩnh vực quân sự. Các cuộc xung đột gần đây đã trở thành những thử thách đáng báo động, với các ứng dụng AI thách thức luật nhân đạo quốc tế và gây hại cho dân thường”. Ông nhấn mạnh: “Những tình huống sống còn không bao giờ được phó mặc cho may rủi, mã hóa hoặc lợi ích doanh nghiệp. Con người phải luôn giữ quyền kiểm soát các chức năng ra quyết định - được hướng dẫn bởi luật pháp quốc tế, nhân quyền và các nguyên tắc đạo đức phổ quát”.^[16]

Đã có nhiều sáng kiến đa phương về AI trên thế giới như: 02 Nghị quyết của Đại hội đồng Liên hợp quốc (ngày 21-3-2024 và ngày 25-6-2024), Hiệp ước Kỹ thuật số toàn cầu, Khuyến nghị của UNESCO về Đạo đức AI, Chiến lược AI lục địa của Liên minh Châu Phi, Tiến trình AI Hiroshima... Các sáng kiến này cơ bản kêu gọi cộng đồng quốc tế chung tay hành động hướng tới việc phát triển và sử dụng AI “an toàn, bảo mật và đáng tin cậy”.

Hội nghị thượng đỉnh Hành động AI, được tổ chức tại Paris (Pháp) trong hai ngày 10 và 11 - 12 - 2025 với sự tham gia của đại biểu từ hơn 100 quốc gia đã đưa ra Tuyên bố về Trí tuệ nhân tạo toàn diện và bền vững cho con người và hành tinh, nhấn mạnh rằng: “Sự phát triển nhanh chóng của các công nghệ AI đưa đến một sự thay đổi nhận thức lớn, tác động đến người dân và các xã hội theo nhiều cách khác nhau”. Đồng thời, 62 quốc gia tham gia ký kết Bản tuyên bố khẳng định các ưu tiên chính sách sau: Thúc đẩy khả năng tiếp cận AI để thu hẹp khoảng cách số; bảo đảm AI có tính mở, toàn diện, minh bạch, phù hợp nguyên tắc đạo đức, an toàn, bảo mật và đáng tin cậy, có tính đến các khuôn khổ quốc tế cho tất cả mọi người; Thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của đổi mới trong AI bằng cách tạo điều kiện cho AI phát triển và tránh tập trung thị trường thúc đẩy sự phục hồi và phát triển công nghiệp; Khuyến khích triển khai AI định hình tích cực tương lai của thị trường lao động và việc làm và mang lại cơ hội tăng trưởng bền vững; Khiến cho AI bền vững cho con người và hành tinh; và Tăng cường hợp tác quốc tế để thúc đẩy sự phối hợp trong quản trị quốc tế. Trong năm 2025 sẽ có một số hội nghị quốc tế về AI được tổ chức như: Diễn đàn toàn cầu lần thứ 3 về Đạo đức AI, Hội nghị thượng đỉnh Kigali, Hội nghị AI thế giới năm 2025, Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu AI vì mục đích tốt đẹp năm 2025.^[17]

Mới đây, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã thông qua nghị quyết thành lập Hội đồng khoa học quốc tế độc lập về AI và đối thoại toàn cầu về quản trị AI nhằm thúc đẩy hợp tác quốc tế trong quản trị AI. Trong buổi làm việc với Đoàn công tác của Hội đồng Lý luận Trung ương và Hội đồng Lý luận Bộ Công an, Ngài Amandeep Singh Gill, Phó Tổng thư ký LHQ phụ trách lĩnh vực nội dung công nghệ số và công nghệ mới nổi chia sẻ quan ngại về những nguy cơ, thách thức mà AI có thể gây ra; nhấn mạnh sự cần thiết tăng cường hợp tác toàn cầu thông qua các sáng kiến hiện có của LHQ nhằm quản trị AI theo hướng “an toàn, bảo mật và đáng tin cậy” vì lợi ích phát triển bền vững của nhân loại.

Hội thảo khoa học cấp quốc gia "Sức mạnh không giới hạn và những thách thức khó dự báo của trí tuệ

nhân tạo - Tác động và ứng phó chính sách"

2. Việt Nam và ASEAN đối với việc phát triển và quản trị AI

Việt Nam đã sớm nhận thức được tiềm năng và triển vọng của AI đối với sự phát triển của quốc gia. Đảng Cộng sản Việt Nam xác định việc phát triển AI là ngành công nghệ ưu tiên phát triển trong Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 của Bộ chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Triển khai đường lối, chủ trương của Đảng, Thủ tướng Chính phủ ban hành Chiến lược quốc gia về nghiên cứu, phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo đến năm 2030 tại Quyết định số 127/QĐ-TTg, ngày 26-1-2021. Chiến lược quốc gia về AI đặt mục tiêu chung đẩy mạnh nghiên cứu, phát triển và ứng dụng AI, đưa AI trở thành lĩnh vực công nghệ quan trọng của Việt Nam trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Mới đây, Bộ Chính trị khóa XIII đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/T ngày 22-12-2025 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, trong đó đặt ra mục tiêu đến năm 2030 Việt Nam thuộc nhóm 3 nước dẫn đầu khu vực Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI. Nghị quyết cũng xác định quan điểm: Bảo đảm chủ quyền quốc gia trên không gian mạng; bảo đảm an ninh mạng, an ninh dữ liệu, an toàn thông tin của tổ chức và cá nhân là yêu cầu xuyên suốt, không thể tách rời trong quá trình phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

ASEAN cũng đã ban hành Tài liệu hướng dẫn về Quản trị và Đạo đức AI (ASEAN Guide on AI Governance and Ethics, năm 2024). Tài liệu này đưa ra những hướng dẫn thực tế cho các tổ chức trong khu vực muốn thiết kế, phát triển và triển khai các công nghệ AI truyền thống trong các ứng dụng thương mại và phi quân sự hoặc sử dụng kép. Hướng dẫn xác định bảy nguyên tắc chỉ đạo giúp bảo đảm sự tin tưởng vào AI; đồng thời, thiết kế, phát triển và triển khai hệ thống AI có đạo đức gồm: minh bạch và khả năng giải thích (transparency and explainability); công bằng và bình đẳng (fairness and equity); bảo mật và an toàn (security and safety); lấy con người làm trung tâm (human-centricity); quyền riêng tư và quản trị dữ liệu (privacy and data governance); trách nhiệm giải trình và tính toàn vẹn (accountability and integrity); độ mạnh và độ tin cậy (robustness and reliability). Bên cạnh đó, khuyến nghị tăng cường hợp tác khu vực để thúc đẩy quản trị AI có trách nhiệm.

Đối với các quốc gia trong khu vực, tài liệu khuyến nghị một số nhóm giải pháp như: nuôi dưỡng tài năng AI và nâng cao kỹ năng cho lực lượng lao động; hỗ trợ hệ sinh thái đổi mới AI và thúc đẩy đầu tư vào các doanh nghiệp khởi nghiệp AI; đầu tư nghiên cứu và phát triển AI; thúc đẩy việc áp dụng các công cụ hữu ích của các doanh nghiệp để triển khai Hướng dẫn ASEAN về quản trị và đạo đức AI; nâng cao nhận thức của người dân về tác động của AI trong xã hội.

3. Một số vấn đề đặt ra đối với công tác quản trị quốc gia từ sự phát triển của AI

Một là, tác động đối với thị trường việc làm. AI đang thay đổi thị trường việc làm, tăng năng suất lao động và sản lượng, chuyển đổi lực lượng lao động nhanh chóng... Cơ quan nghiên cứu McKinsey Global Institute (Mỹ) dự báo đến năm 2030, khoảng 70% số công ty sẽ nắm bắt được cuộc cách mạng AI và áp dụng ít nhất một loại công nghệ AI^[18]. AI sẽ tạo ra nhiều việc làm mới, tăng năng suất lao động nhưng đồng thời cũng dẫn tới nguy cơ lấy đi việc làm của con người do tự động hóa. Báo cáo của Ngân hàng đầu tư Goldman Sachs (Mỹ) cho biết 2/3 số lượng việc làm ở Mỹ và châu Âu ứng dụng tự động hóa AI ở một mức độ nhất định, trong đó khoảng 1/4 số công việc có thể được thực hiện hoàn toàn bằng AI; khoảng 300 triệu việc làm toàn thời gian có thể bị thay thế. Hiện đã xuất hiện ngày càng nhiều loại máy móc thay thế lao động của con người trong mọi tầng lớp xã hội, kết hợp với khả năng điều khiển tự động hóa của AI gây ra nguy cơ mất việc làm trên diện rộng và cắt giảm thu nhập do công nghệ AI có thể thay thế con người thực hiện nhiều hình thức công việc, nhất là trong các ngành, nghề thâm dụng lao động hiện nay như may mặc, lắp ráp... Đây là xu hướng đáng lo ngại đối với Việt Nam. Theo số liệu của Tổng cục thống kê, tính đến quý I-2024, Việt Nam vẫn còn 37,8 triệu lao động (trong tổng số 52,4 triệu lao động từ 15 tuổi trở lên) chưa qua đào tạo^[19]. Một báo cáo của Đại học MIT và Đại học Boston dự báo robot sẽ thay thế tới 2 triệu công nhân sản xuất vào năm 2025. McKinsey Global Institute dự báo rằng đến năm 2030, ít nhất 14% nhân viên trên toàn cầu có thể cần thay đổi nghề nghiệp của mình do số hóa, robot và những tiến bộ của AI.

Thậm chí, AI còn có thể cạnh tranh việc làm với chính đội ngũ lập trình viên. Hiện nay, AI có thể giúp các nhà phát triển phần mềm, lập trình viên máy tính và người viết mã hoặc thay thế nhiều công việc của họ. Việc ứng dụng công nghệ AI trong nhiều lĩnh vực có nguy cơ làm gia tăng bất bình đẳng trong xã hội (giữa những người có khả năng thích ứng, sử dụng được AI và những người không kịp thời thay đổi, nắm bắt công nghệ.); đồng thời ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của quốc gia cung cấp lao động giá rẻ, lao động kỹ năng thấp. Thực tế này đặt ra yêu cầu mới đối với công tác đào tạo và đào tạo lại nguồn nhân lực của Việt Nam phù hợp với bối cảnh mới.

Hai là, tác động đối với quốc phòng, an ninh, đối ngoại. Nhiều ứng dụng AI có thể được sử dụng cho mục đích quân sự (như theo dõi, giám sát kho vũ khí hạt nhân của một quốc gia khác; tăng hiệu quả vận hành của các lá chắn tên lửa, thay