Tình trạng ô nhiễm không khí đang trở nên đáng báo động ở nhiều nơi trên thế giới. Điều này đặt ra yêu cầu cấp bách về việc tăng cường các biện pháp kiểm soát và giảm thiểu ô nhiễm không khí nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái toàn cầu.
Báo động ô nhiễm không khí
Ô nhiễm không khí là sự xuất hiện của các loại bụi, bụi mịn, bụi siêu mịn hoặc các khí gây ô nhiễm như CO, SO2, NO2. Các hạt bụi mịn tồn tại trong không khí chính là tác nhân gây ra và làm trầm trọng thêm hàng loạt vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, bao gồm hen suyễn, ung thư, đột quỵ và các bệnh lý về phổi. Đặc biệt, trẻ em là đối tượng dễ bị tổn thương nhất, phải đối mặt với nguy cơ cao mắc các bệnh về đường hô hấp và chậm phát triển do ảnh hưởng của ô nhiễm không khí.
Theo số liệu của WHO, ô nhiễm không khí là mối đe dọa môi trường lớn nhất đối với sức khỏe con người, khiến khoảng 7 triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn cầu.
Mới đây, trong Báo cáo Chất lượng Không khí Toàn cầu năm 2024 của IQAir-công ty giám sát chất lượng không khí có trụ sở tại Thụy Sĩ-công bố ngày 11/3/2025 cho thấy một thực trạng đáng lo ngại: hơn một nửa số quốc gia trên thế giới đang phải đối mặt với mức độ ô nhiễm vượt quá tiêu chuẩn mà WHO đã đề ra. Chỉ có 7 quốc gia trên thế giới đáp ứng tiêu chuẩn về chất lượng không khí của WHO trong năm 2024. Các nước này bao gồm Australia, New Zealand, Bahamas, Barbados, Grenada, Estonia và Iceland. Trong khi đó, tình trạng ô nhiễm không khí tiếp tục diễn biến phức tạp ở nhiều nơi trên thế giới. Chad được ghi nhận là quốc gia ô nhiễm nhất năm 2024 với mức độ khói bụi trung bình cao gấp 15 lần so khuyến nghị của WHO. Cụ thể, mức trung bình bụi mịn PM2.5 tại Chad đạt 91,8 microgram/m³, trong khi ngưỡng an toàn do WHO khuyến nghị là 5 microgram/m³. Ngoài Chad, có 4 quốc gia khác có mức độ ô nhiễm nghiêm trọng nhất thế giới là Bangladesh, Pakistan, CHDC Congo và Ấn Độ.
Theo cảnh báo của các chuyên gia, biến đổi khí hậu đang góp phần làm gia tăng ô nhiễm không khí trên toàn cầu. Nhiệt độ cao hơn dẫn đến các đợt cháy rừng nghiêm trọng và kéo dài hơn, đặc biệt ở Đông Nam Á và Nam Mỹ. Những vụ cháy rừng này đã làm gia tăng đáng kể nồng độ bụi mịn PM2.5 trong không khí, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người.
Những ngày gần đây, Pakistan đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng ô nhiễm không khí nghiêm trọng, với hàng chục triệu người phải chịu đựng mức độ ô nhiễm độc hại với khói bụi dày đặc tồi tệ nhất trong nhiều năm qua. Mùa khói bụi trong mùa Đông vừa qua tại Pakistan bắt đầu sớm hơn 1 tháng so với bình thường vào tháng 10, với mức độ ô nhiễm không khí ở một số khu vực cao gấp 20 lần mức an toàn do WHO khuyến nghị.
Lahore, thành phố lớn thứ hai của Pakistan với 14 triệu cư dân, bị ảnh hưởng nghiêm trọng, khi người dân hít thở bầu không khí ô nhiễm với nồng độ bụi mịn PM2.5 liên tục ở mức cao trong suốt 6 tháng qua. Các thành phố lớn như Karachi và thủ đô Islamabad cũng đã trải qua 120 ngày ô nhiễm độc hại tương tự.
Các chuyên gia cho biết, nguyên nhân chính gây ra tình trạng ô nhiễm chủ yếu là do khí thải từ các nhà máy và giao thông. Tình hình trở nên tồi tệ hơn vào mùa Đông, khi nông dân đốt rơm rạ và nhiệt độ lạnh hơn cùng gió thổi chậm giữ lại các chất ô nhiễm. Ngoài ra, những cơn mưa mùa Đông thông thường có thể giúp giảm ô nhiễm đã bị trì hoãn cho đến tháng 2, do biến đổi khí hậu khiến các kiểu thời tiết ở Pakistan ngày càng khó lường. Sương mù dày đặc nghiêm trọng dẫn đến việc chính quyền phải đóng cửa các trường học ở tỉnh Punjab, trong đó có thủ phủ Lahore.
Theo một cuộc thăm dò của Ipsos hồi tháng 11/2024, 80% người Pakistan cho biết họ bị ảnh hưởng bởi sương mù. Sương mù có tác động đáng kể đến sức khỏe, gây ra các vấn đề về hô hấp, đau họng và kích ứng mắt. Tiếp xúc lâu dài có thể dẫn đến các tình trạng nghiêm trọng hơn như đột quỵ, bệnh tim và ung thư phổi, đặc biệt là trẻ em do hệ thống miễn dịch yếu hơn.
Còn tại Indonesia, tình hình ô nhiễm không khí tại Jakarta (Indonesia) và các khu vực lân cận hiện đang đặt ra nhiều thách thức, bao gồm việc thực thi các quy định cấm đốt ngoài trời tại các khu công nghiệp. Ngoài ra, chất lượng nhiên liệu thấp cũng là một yếu tố quan trọng gây ô nhiễm không khí do giao thông. Theo báo cáo IQAir năm 2024, Indonesia đứng ở vị trí thứ 15 trong số 20 quốc gia có mức độ ô nhiễm không khí nghiêm trọng nhất, với chỉ số bụi mịn PM2.5 trung bình là 35,5 microgam/m³.
Ô nhiễm không khí cũng tăng đột biến ở Thái Lan, đặc biệt là ở phía Bắc vào thời gian từ tháng 12 đến tháng 4 khi nông dân đốt rơm rạ để chuẩn bị đất cho mùa vụ tiếp theo. Từ đầu năm nay, Chính phủ Thái Lan đã ra lệnh cấm đốt rơm rạ cuối vụ và đưa ra các mức phạt tiền và hành động pháp lý đối với hành vi vi phạm. Theo dữ liệu của IQ Air, đơn vị đo lường ô nhiễm không khí toàn cầu, chỉ số chất lượng không khí tại Mae Hong Son cao hơn 7,9 lần so với mức khuyến cáo của WHO…
Theo cảnh báo của WHO, tiếp xúc với các chất ô nhiễm trong không khí làm tăng nguy cơ mắc các bệnh viêm đường hô hấp cấp, viêm phổi tắc nghẽn mãn tính, hen suyễn, các bệnh tim mạch và đột quỵ. Đặc biệt, có thể gây tổn thương da, các bệnh về mắt, tác động đến hệ thần kinh, hệ miễn dịch, ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần.
Theo khuyến cáo, ô nhiễm không khí ảnh hưởng đến hệ hô hấp: Bụi mịn PM2.5 có khả năng xâm nhập sâu vào phổi, gây tác hại lâu dài cho tế bào phổi và đáp ứng viêm nhiễm. Tác hại đến hệ tim mạch: Các hóa chất độc hại và bụi siêu mịn trong không khí ô nhiễm không chỉ ảnh hưởng đến phổi mà còn gây hậu quả nghiêm trọng cho hệ tim mạch. Khi hút phải các hạt bụi mịn, chúng có thể đi vào máu, làm tăng nguy cơ viêm nhiễm và gây xơ cứng động mạch. Tác động đến hệ thần kinh: Tiếp xúc lâu dài với ô nhiễm không khí có thể gây ảnh hưởng xấu đến hệ thần kinh...
Điều này đặt ra yêu cầu cấp bách về việc tăng cường các biện pháp kiểm soát và giảm thiểu ô nhiễm không khí nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái toàn cầu.
Giải pháp của các nước
Dù ô nhiễm không khí đang là vấn đề nghiêm trọng nhưng một số thành phố đã thành công trong việc cải thiện chất lượng không khí nhờ áp dụng các biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt. Bắc Kinh (Trung Quốc), Seoul (Hàn Quốc) và Rybnik (Ba Lan) đã giảm đáng kể mức độ ô nhiễm thông qua các chính sách hạn chế khí thải từ phương tiện giao thông, nhà máy điện và công nghiệp. Đồng thời, các thành phố này cũng đẩy mạnh sử dụng năng lượng sạch và đầu tư vào giao thông công cộng.
Tại Anh, chất lượng không khí đã cải thiện mạnh sau khi áp dụng vùng phát thải cực thấp. Theo kết quả nghiên cứu được chính quyền thủ đô London của Anh công bố ngày 7/3 cho thấy chất lượng không khí tại khu vực này đã được cải thiện đáng kể sau khi áp dụng vùng phát thải cực thấp (Ulez) tại trung tâm thành phố và các quận ngoại thành. Nghiên cứu chỉ ra rằng kể từ khi triển khai Ulez vào năm 2019, nồng độ khí NO2 ven đường - một loại khí độc làm trầm trọng thêm bệnh hen suyễn, cản trở sự phát triển của phổi và tăng nguy cơ ung thư phổi - đã giảm 27% trên toàn khu vực thủ đô. Trong khi đó, lượng bụi mịn PM2.5 từ khí thải xe cộ đã giảm 31% ở các khu ngoại ô London so với hơn 1 năm trước. Chất lượng không khí cũng được cải thiện tại 99% các điểm giám sát trên khắp London kể từ năm 2019.
Đáng chú ý, kể từ khi mở rộng phạm vi áp dụng Ulez ra các khu vực ngoại ô vào năm 2023, những cộng đồng nghèo nhất London đã nhận được nhiều lợi ích nhất. So với trước khi Ulez được áp dụng, 80% người dân sống trong các khu dân cư nghèo gần những con đường đông đúc nhất đã giảm được tiếp xúc với không khí ô nhiễm. Con số này thậm chí còn tăng lên 82% ở các khu vực ngoại ô của London.
Chính quyền London đã bắt đầu áp dụng vùng phát thải cực thấp vào năm 2019 tại khu vực trung tâm của thành phố, sau đó mở rộng ra các quận nội thành vào năm 2021 và một lần nữa mở rộng áp dụng đối với toàn bộ vùng thủ đô vào tháng 8/2023. Trước khi áp dụng Ulez, London ghi nhận khoảng 4.000 ca tử vong sớm mỗi năm do ô nhiễm không khí. Các nghiên cứu cho thấy không khí ô nhiễm tác động đến mọi cơ quan trong cơ thể, làm gia tăng nguy cơ mắc các vấn đề sức khỏe như hen suyễn, ung thư phổi, bệnh tim mạch, đột quỵ và chứng mất trí.
Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) cũng đã ký kết thỏa thuận chung nhằm kiểm soát khói mù xuyên biên giới do cháy rừng - một vấn đề nghiêm trọng trong khu vực vào mùa khô. Mặc dù hiệu quả của thỏa thuận còn hạn chế nhưng đây vẫn là bước tiến quan trọng trong hợp tác khu vực để giảm thiểu ô nhiễm không khí.
Chính phủ Indonesia đang gia tăng các biện pháp kiểm soát ô nhiễm không khí sau khi nước này nằm trong danh sách 20 quốc gia có mức độ ô nhiễm không khí cao nhất. Bộ trưởng Môi trường Indonesia Hanif Faisol Nurofiq ngày 14/3 cho biết các nỗ lực này tập trung vào việc giảm thiểu khí thải từ các phương tiện giao thông. Theo đó Indonesia bắt đầu thực hiện các biện pháp kiểm soát khí thải đối với các loại phương tiện, đặc biệt là xe tải chở hàng và xe kéo. Từ ngày 11/3, các cơ quan chức năng, bao gồm Bộ Môi trường, Bộ Giao thông vận tải, cảnh sát quốc gia và chính quyền tỉnh Jakarta, đã phối hợp kiểm tra mức độ xả khí thải của các phương tiện giao thông. Các biện pháp xử phạt sẽ được áp dụng đối với những xe không tuân thủ các quy định về khí thải, nhằm giảm tác động tiêu cực của giao thông đối với chất lượng không khí. Để giải quyết vấn đề khí thải từ các nhà máy điện sử dụng than, Indonesia cũng đang tìm kiếm các nguyên liệu thay thế thân thiện với môi trường.
Tại Pakistan, nhằm ứng phó với tình hình ô nhiễm không khí, chính quyền tỉnh Punjab đã tăng số lượng thiết bị giám sát chất lượng không khí, đồng thời trợ cấp cho nông dân để ngăn chặn việc đốt rơm rạ. Chính quyền cũng cam kết sẽ tăng cường thực thi các quy định về khí thải đối với hàng chục nghìn nhà máy và hơn 8.000 lò gạch - một nguồn phát thải carbon đen chính. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng các hành động này là không đủ để giải quyết triệt để tình trạng ô nhiễm. Các nhà môi trường nhấn mạnh, cần tập trung vào việc kiểm soát các nguồn ô nhiễm thay vì chỉ kiểm soát tác động là điều cần thiết để đạt được mục tiêu giảm khí thải. Ngoài ra, Chính phủ Pakistan cũng đã tăng cường các biện pháp mạnh mẽ có thể mang lại kết quả ngay lập tức, chẳng hạn như giảm khí thải từ phương tiện giao thông và chuyển sang nhiên liệu sạch hơn. Chính phủ cũng đã cam kết tăng thị phần xe điện trong doanh số bán ôtô mới vào năm 2030, song với tỷ lệ nghèo đói 40% và cơ sở hạ tầng hạn chế, những nỗ lực này đang diễn ra khá chậm chạp.
Trung Quốc hồi cuối tháng 2/2025 đã công bố một mục tiêu đầy tham vọng: cơ bản loại bỏ tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng vào năm 2025, năm cuối cùng của Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 (2021-2025). Ông Li Tianwei, quan chức của Bộ Sinh thái và Môi trường Trung Quốc ngày 24/2 cho biết để đạt được mục tiêu này, Trung Quốc sẽ tăng cường các biện pháp kiểm soát ô nhiễm và giảm phát thải, cải thiện hệ thống dự báo chất lượng không khí và cảnh báo sớm, đồng thời tăng cường công tác quản lý phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương để giải quyết hiệu quả vấn đề ô nhiễm bụi mịn PM2.5 và ô nhiễm khí quyển.
Để giải quyết ô nhiễm không khí đặc biệt là từ các phương tiện giao thông, Trung Quốc đẩy mạnh việc hoàn thiện và điều chỉnh các tiêu chuẩn phát thải phù hợp với các quy định và tiêu chuẩn quốc tế. Bên cạnh đó, nước này cũng nâng tỷ lệ sử dụng phương tiện và máy móc sử dụng năng lượng sạch tại các sân bay, cảng biển và khu công nghiệp logistics. Ngoài ra, Trung Quốc cũng đẩy nhanh việc chuyển đổi vận tải hàng hóa từ đường bộ sang đường sắt và đường thủy, nhằm giảm thiểu lượng khí thải từ các phương tiện giao thông đường bộ./.
Theo TTXVN