I. Sự cần thiết phải xây dựng mô hình tổ chức tổng thể hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.
1. Trong điều kiện thực hiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư và chủ động hội nhập quốc tế, đặt ra yêu cầu tất yếu của việc xây dựng, hoàn thiện tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị phù hợp và vận hành có hiệu lực, hiệu quả. Trong từng nhiệm kỳ Đại hội của Đảng đều đặt ra một cách kiên trì, nghiêm túc, khoa học, bàn thảo về vấn đề này. Đây là vấn đề rất lớn, rất quan trọng, có ý nghĩa chiến lược liên quan mật thiết đến những vấn đề lý luận cơ bản về phương thức lãnh đạo, phương thức cầm quyền của Đảng, vai trò quản lý của Nhà nước và phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Yêu cầu đổi mới hệ thống chính trị phải đồng bộ với đổi mới kinh tế; giải quyết tốt mối quan hệ biện chứng giữa nhà nước, thị trường và xã hội, liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của người dân thực hiện kỷ cương, pháp luật. Trong những năm thực hiện công cuộc đổi mới đất nước, Đảng ta đã có nhiều chủ trương nhằm đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị gắn với tinh giản biên chế, cải cách thủ tục hành chính, cải cách tiền lương, như: Nghị quyết Trung ương 7 (khóa VIII) “Một số vấn đề về tổ chức, bộ máy của hệ thống chính trị và tiền lương, trợ cấp xã hội thuộc ngân sách nhà nước”; Nghị quyết Trung ương 5 (khóa IX) về “Đổi mới và nâng cao chất lượng hệ thống chính trị cơ sở xã, phường, thị trấn”; Nghị quyết Trung ương 4 (khóa X) về “Đổi mới, kiện toàn tổ chức bộ máy các cơ quan đảng, định hướng đổi mới, kiện toàn tổ chức bộ máy các cơ quan Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội”; Kết luận số 64-KL/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) “Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, hoàn thiện hệ thống chính trị từ Trung ương đến cơ sở”; Nghị quyết số 39-NQ/TW của Bộ Chính trị về “Tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức”; Nghị quyết số 18-NQ của Ban Chấp hành Trung ương Đảng(khoá XII) “ Một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả”. Trong quá trình tổ chức thực hiện các nghị quyết quan trọng của Đảng, tổ chức bộ máy Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội(Công đoàn, Đoàn thanh niên, hội Liên hiệp Phụ nữ, hội Nông dân, hội Cựu chiến binh) từng bước được sắp xếp, kiện toàn. Chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ công tác của từng tổ chức trong hệ thống chính trị được phân định, điều chỉnh hợp lý để thích ứng với bối cảnh tình hình mới, bảo đảm vai trò lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước và phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Công tác xây dựng tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, góp phần vào thành tựu to lớn về phát triển kinh tế - xã hội; đảm bảo quốc phòng, an ninh, đối ngoại, giữ vững ổn định chính trị; nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân; chủ động hội nhập quốc tế và nâng cao vị thế, uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế.
2. Yêu cầu phải khắc phục những hạn chế, bất cập, yếu kém về mô hình tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị cho phù hợp với quá trình đổi mới, phát triển bền vững đất nước. Từ thực tiễn, chúng ta thấy rằng, mô hình tổng thể tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị chưa được hoàn thiện, một số bộ phận, lĩnh vực chưa phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ của thời kỳ mới. Năng lực quản lý, điều hành và hiệu lực, hiệu quả hoạt động của một số cơ quan nhà nước ở Trung ương và địa phương còn hạn chế. Sự phối hợp giữa các cấp, các ngành, các địa phương có lúc, có nơi thiếu chặt chẽ, vẫn còn có tình trạng mạnh ai nấy làm, thiếu chia sẻ thông tin. Tổ chức bộ máy ở các cấp vẫn còn khó khăn, bộc lộ một số hạn chế, còn cồng kềnh, nhiều tầng nấc, trung gian hoạt động kém hiệu lực, hiệu quả; chức năng, nhiệm vụ của một số tổ chức còn chồng chéo; cơ cấu bên trong chưa hợp lý (cấp tổng cục, vụ, viện, phòng quá nhiều). Tổ chức bộ máy của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, các đơn vị sự nghiệp công lập chậm đổi mới; tổ chức và biên chế ngày càng tăng nhanh; số lượng cấp phó của các tổ chức chưa hợp lý. Cơ cấu, chất lượng đội ngũ cán bộ còn nhiều bất cập; số lao động phục vụ gián tiếp đông, trong khi lại thiếu nhiều cán bộ giỏi, tinh thông trực tiếp làm chuyên môn nghiệp vụ. Số người hưởng lương, phụ cấp từ ngân sách nhà nước quá lớn, nhất là ở các đơn vị sự nghiệp công lập và người hoạt động không chuyên trách ở cơ sở rất lớn. Thực tế đó đã gây ra tình trạng quá tải cho ngân sách nhà nước và định hướng cải cách chế độ tiền lương khó thực hiện; hơn nữa việc chi thường xuyên ngày càng tăng và chiếm tỷ trọng cao trong tổng chi ngân sách nhà nước làm cho tăng bội chi và tăng nợ công, ảnh hưởng đến sự ổn định kinh tế vĩ mô của nền kinh tế và kìm hãm sự phát triển đất nước. Chính vì vậy, phải đổi mới, hoàn thiện tổ chức bộ máy của từng tổ chức trong toàn bộ hệ thống chính trị ở nước ta theo hướng tinh gọn, hoạt động có hiệu lực, hiệu quả, thực sự phục vụ nhân dân.
II. Những nội dung và nguyên tắc cơ bản để xác định xây dựng mô hình tổ chức tổng thể của hệ thống chính trị ở nước ta
1. Những nội dung cơ bản:
1) Với tư cách là hạt nhân lãnh đạo của toàn bộ hệ thống chính trị, Đảng và tổ chức Đảng phải thật sự trong sạch, vững mạnh. Đại hội XII xác định nhiệm vụ trọng tâm đầu tiên là “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là đội ngũ cán bộ cấp chiến lược, đủ năng lực, phẩm chất và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ”. Để thực hiện tốt nhiệm vụ này cần nhận thức sâu sắc các nội dung:
- Phải chú trọng xây dựng Đảng về chính trị, bảo đảm sự kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, vận dụng sáng tạo và phát triển phù hợp với thực tiễn Việt Nam; kiên định mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; kiên định đường lối đổi mới. Nâng cao bản lĩnh chính trị, trình độ trí tuệ, tính chiến đấu của toàn Đảng; tăng cường rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân, bè phái, cơ hội, thực dụng. Tập trung thực hiện mục tiêu xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức và đạo đức là nền tảng cơ bản, quan trọng cho đổi mới, hoàn thiện hệ thống chính trị ở nước ta.
- Thực hiện đổi mới bộ máy của Đảng theo hướng tinh gọn, nâng cao hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành; xác định rõ mối quan hệ giữa tập thể lãnh đạo và cá nhân phụ trách; quyền hạn đi đôi với trách nhiệm và đề cao trách nhiệm của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt. Hoàn thiện và thực hiện nghiêm cơ chế kiểm soát quyền lực, ngăn ngừa sự lạm quyền, vi phạm kỷ luật, kỷ cương. Nghiêm túc thực hiện quan điểm Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ, đi đôi với phát huy quyền và trách nhiệm của các tổ chức và người đứng đầu của các tổ chức trong toàn bộ hệ thống chính trị về công tác cán bộ.
- Xây dựng được đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu của hệ thống chính trị về phẩm chất và tài năng, cần có thiết chế và cơ chế thích hợp để thực hiện hiệu quả công tác cán bộ, trực tiếp là công tác nhân sự, Đảng chủ trương đổi mới bầu cử trong Đảng, phương thức tuyển chọn, bổ nhiệm cán bộ, để lựa chọn những người có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sáng, năng động, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Kiên quyết đấu tranh, ngăn chặn những hiện tượng cục bộ, bè phái, “lợi ích nhóm”, chạy chức, chạy quyền… gây mất đoàn kết trong Đảng.
- Trong hệ thống chính trị, với tư cách cầm quyền “ Đảng ta là đạo đức, là văn minh”, để thuyết phục quần chúng nhân dân ủng hộ, hưởng ứng thực hiện Cương lĩnh, đường lối, nghị quyết, Đảng chủ trương tăng cường và đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác dân vận, củng cố mối quan hệ gắn bó“ máu thịt” giữa Đảng với nhân dân. Củng cố vững chắc niềm tin của nhân dân đối với Đảng; đội ngũ cán bộ, đảng viên phải thật sự tin dân, trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân, dựa vào dân và có trách nhiệm với dân. Quy định rõ hơn Đảng phục vụ nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân về những quyết định của mình.
- Tiếp tục thể chế hóa, cụ thể hóa mối quan hệ và cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”, nhất là nội dung nhân dân làm chủ và phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, giám sát”. Nạn tham nhũng, lãng phí là một trong những nguyên nhân căn bản làm xói mòn, giảm lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước, ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của đất nước. Đảng quyết tâm, kiên quyết phòng, chống tham nhũng, lãng phí; xây dựng cơ chế phòng ngừa, ngăn chặn quan hệ “lợi ích nhóm”; chống đặc quyền, đặc lợi; kiên quyết xử lý nghiêm minh theo pháp luật, không có vùng cấm. Để thực hiện tốt nhiệm vụ lãnh đạo hệ thống chính trị và toàn xã hội, Đảng đã đề ra yêu cầu phải đổi mới phương thức lãnh đạo, phương thức cầm quyền của Đảng đối với toàn bộ hệ thống chính trị; trong đó nhấn mạnh: “Tiếp tục tổng kết thực tiễn, nghiên cứu lý luận về đảng cầm quyền, xác định rõ mục đích cầm quyền, phương thức cầm quyền, nội dung cầm quyền, điều kiện cầm quyền; vấn đề phát huy dân chủ trong điều kiện một đảng duy nhất cầm quyền; các nguy cơ cần lưu ý phòng ngừa đối với đảng cầm quyền”.
- Đảng cầm quyền là Đảng giữ vai trò lãnh đạo, chi phối toàn bộ hệ thống chính trị, vì vậy phải đổi mới phương thức lãnh đạo, trước hết là đổi mới phương thức lãnh đạo trong hệ thống tổ chức của Đảng; đổi mới phương pháp, phong cách, lề lối làm việc của các cơ quan Đảng từ Trung ương tới cơ sở; tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương thức lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống chính trị, đặc biệt là đối với Nhà nước. Đảng lãnh đạo Nhà nước bằng các chủ trương, chính sách lớn, lãnh đạo việc thể chế hóa các quan điểm, đường lối, chủ trương của Đảng thành chính sách, pháp luật, lãnh đạo việc xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức; chú trọng lãnh đạo đổi mới, nâng cao chất lượng lập pháp, cải cách hành chính và cải cách tư pháp; đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội.
2) Nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước phục vụ nhân dân. Đảng ta xác định: Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa do Đảng lãnh đạo là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị. Trong tổ chức và hoạt động của Nhà nước, phải thực hiện dân chủ, tuân thủ các nguyên tắc pháp quyền và phải tạo ra sự chuyển biến tích cực, đạt kết quả cao. Xây dựng Nhà nước pháp quyền phải tiến hành đồng bộ cả lập pháp, hành pháp, tư pháp và phải được tiến hành đồng bộ với đổi mới kinh tế. Hoàn thiện thể chế, chức năng, nhiệm vụ, phương thức và cơ chế vận hành, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa về các nội dung:
- Lãnh đạo đẩy mạnh xây dựng, hoàn thiện và tổ chức thực hiện hệ thống pháp luật theo các nguyên tắc được quy định trong Hiến pháp năm 2013. Bảo đảm pháp luật vừa là công cụ để nhà nước quản lý xã hội, vừa là công cụ để nhân dân kiểm tra, giám sát quyền lực nhà nước.
- Xác định rõ cơ chế phân công, phối hợp thực thi quyền lực nhà nước, nhất là cơ chế kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp trên cơ sở quyền lực nhà nước là thống nhất. Tiếp tục hoàn thiện tổ chức và nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của bộ máy Nhà nước.
- Đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội, bảo đảm Quốc hội thực sự là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất. Hoàn thiện cơ chế để nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động, nhất là hoạt động lập pháp của Quốc hội, đại biểu Quốc hội, cơ chế giám sát, đánh giá đối với người giữ chức vụ do Quốc hội bầu hoặc phê chuẩn. Tăng cường hơn nữa sự gắn kết giữa giám sát của Quốc hội với kiểm tra, giám sát của Đảng, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và giám sát của nhân dân. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức Chính phủ, xác định rõ hơn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, thực hiện quyền hành pháp, là cơ quan chấp hành của Quốc hội. Tiếp tục đẩy mạnh việc thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp, xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức và cá nhân.
- Chú trọng công tác xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, thông qua các biện pháp, như: Đẩy mạnh dân chủ hóa trong công tác cán bộ, quy định rõ trách nhiệm, thẩm quyền của mỗi tổ chức, mỗi cấp trong xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức có phẩm chất chính trị vững vàng, có trình độ, năng lực chuyên môn phù hợp, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ. Thực hiện thí điểm dân trực tiếp bầu một số chức danh ở cơ sở và ở cấp huyện; mở rộng đối tượng thi tuyển chức danh cán bộ quản lý và xây dựng tiêu chí đánh giá cán bộ công chức.
- Hoàn thiện tiêu chí đánh giá và cơ chế kiểm tra, giám sát, kiểm soát việc thực thi công vụ; xác định rõ quyền hạn, trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính Nhà nước. Đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, thực hành tiết kiệm trong các cơ quan nhà nước và đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức.
3) Củng cố tổ chức, đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội. Hệ thống chính trị nước ta là một hình thức tổ chức thực hiện quyền lực chính trị của nhân dân, là phương thức quan trọng để nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình. Để thực hiện tốt chức năng và nhiệm vụ quan trọng đó, ngoài việc xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh và nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của bộ máy Nhà nước, cần phải tập trung xây dựng Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính tri – xã hội, thực hiện tốt các nhiệm vụ:
- Tiếp tục tăng cường củng cố tổ chức, đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội. Phát huy vai trò nòng cốt của Mặt trận Tổ quốc trong tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; thực hiện tốt phong trào thi đua yêu nước phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, giữ vững ổn định chính trị, nâng cao đời sông nhân dân và tăng cường hoạt động ngoại giao nhân dân, chủ động hội nhập quốc tế, góp phần nâng cao vị thế, uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế
- Đẩy mạnh dân chủ hóa xã hội để phát huy quyền làm chủ của nhân dân, vai trò chủ động, sáng tạo của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ vững chắc tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
- Tổ chức thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở cơ sở; Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội; Quy định giám sát của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân về việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên; Quy định về việc Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền trong sạch, vững mạnh.
2. Về nguyên tắc xác định:
- Phải thực hiện nghiêm, nhất quán nguyên tắc Đảng thống nhất lãnh đạo xây dựng và quản lý tổ chức bộ máy, biên chế của hệ thống chính trị. Phát huy đầy đủ, đúng đắn vai trò lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước và phát huy quyền làm chủ của nhân dân. Trong lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện việc xây dựng tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, phải bảo đảm nguyên tắc đổi mới, tổng thể, hệ thống, đồng bộ, liên thông từ Trung ương đến địa phương, cơ sở và giữa các cấp, các ngành với nhau trong hệ thống chính trị.
- Đảm bảo sự kết hợp hài hoà giữa kế thừa, ổn định với đổi mới, phát triển; thực hiện tích cực, mạnh mẽ, bài bản, khoa học, có lộ trình; không được nóng vội, duy ý chí, từ cực này nhảy sang cực khác; gắn đổi mới bộ máy tổ chức với đổi mới phương thức lãnh đạo, với tinh giản biên chế và thực hiện cải cách tiền lương; xử lý hài hoà mối quan hệ giữa Nhà nước, thị trường và xã hội trong quá trình xác định mô hình tổ chức bộ máy để hoạt động có hiệu lực, hiệu quả.
- Để xây dựng tổ chức bộ máy hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, phải xác định rõ mục tiêu tổng quát và mục tiêu cụ thể cho từng giai đoạn; đồng thời, phải có quyết tâm cao, phân định rõ vai trò, trách nhiệm của các cấp, các ngành, các cơ quan, đơn vị, địa phương của cả hệ thống chính trị thì công tác xây dựng tổ chức bộ máy mới có chất lượng và hiệu quả.
III. Một số giải pháp cơ bản để xây dựng, hoàn thiện mô hình tổ chức tổng thể của hệ thống chính trị nước ta từ nay đến 2025 và tầm nhìn đến 2030.
Căn cứ vào Hiến Pháp năm 2013, Luật tổ chức Quốc hội, Luật tổ chức Chính phủ, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Luật Công đoàn và từ thực tiễn xây dựng tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị trong những năm qua và việc thực hiện các Nghị quyết của Đảng, qua nghiên cứu, chúng tôi mạnh dạn đề xuất một số giải pháp cơ bản để xây dựng mô hình tổ chức tổng thể của hệ thống chính trị ở nước như sau:
1. Đối với hệ thống tổ chức của Đảng
Xây dựng tổ chức bộ máy của Đảng trong sạch, vững mạnh gắn với đổi mới phương thức lãnh đạo và nâng cao năng lực cầm quyền. Chú trọng hoàn thiện hệ thống quy định về chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ công tác và quy chế làm việc của cấp ủy các cấp. Quy định rõ về tiêu chuẩn, cơ cấu, số lượng, điều kiện, quy trình hợp lý để lựa chọn cấp ủy viên, ủy viên ban thường vụ cấp ủy các cấp.
Hướng mạnh về cơ sở, chú trọng việc hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm, mối quan hệ công tác của các loại hình tổ chức cơ sở đảng. Tiếp tục đổi mới, hoàn thiện mô hình tổ chức đảng trong các doanh nghiệp nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập để tăng cường sự lãnh đạo toàn diện của Đảng và quản lý chặt chẽ đội ngũ đảng viên. Chú ý đẩy mạnh xây dựng tổ chức đảng và phát triển đảng viên trong các doanh nghiệp, các khu kinh tế, khu công nghiệp, khu chế xuất và trong các đơn vị sự nghiệp ngoài nhà nước.
Thực hiện thống nhất văn phòng cấp ủy phục vụ chung các cơ quan tham mưu, giúp việc cấp ủy cấp tỉnh; trưởng ban tuyên giáo đồng thời là giám đốc trung tâm bồi dưỡng chính trị cấp huyện. Hợp nhất một số cơ quan tham mưu của Đảng, như hợp nhất văn phòng cấp ủy với văn phòng hội đồng nhân dân, ủy ban nhân dân cấp huyện ở những nơi có đủ điều kiện; song cần khắc phục tình trạng sáp nhập vào rồi sau một thời gian lại tách ra gây tâm lý bất ổn trong cán bộ, đảng viên và hậu quả xấu trong xã hội. Do đó, cần thực hiện có lộ trình, chắc chắn có chất lượng và hiểu quả trong thực hiện nhiệm vụ chuyên môn.
Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động các cơ quan tham mưu của cấp ủy các cấp; hoàn thiện các quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy, mối quan hệ công tác của các cơ quan chuyên trách tham mưu, giúp việc của cấp ủy từ Trung ương đến địa phương; kiên quyết bỏ khâu trung gian( cấp phòng trong vụ, trung tâm trong văn phòng…) tầng nấc không cần thiết trong các bộ máy tổ chức của Đảng.
2. Đối với hệ thống tổ chức bộ máy của Nhà nước
Kiện toàn tổ chức bộ máy của Quốc hội, đảm bảo tính chuyên nghiệp, hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động lập pháp, giám sát và quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước. Tăng tỉ lệ đại biểu Quốc hội chuyên trách theo mục tiêu đã đề ra; nghiên cứu việc giảm hợp lý số lượng đại biểu Quốc hội kiêm nhiệm công tác ở các cơ quan hành pháp, không nhất thiết Bộ trưởng nào cũng là đại biểu Quốc hội. Quy định số lượng với tỉ lệ hợp lý giữa lãnh đạo, ủy viên thường trực, ủy viên chuyên trách của Hội đồng Dân tộc và các ủy ban của Quốc hội theo hướng giảm số lượng. Sắp xếp, cơ cấu lại tổ chức bên trong của Văn phòng Quốc hội. Phát huy vai trò quan trọng của Hội đồng dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội trong việc xem xét để Quốc hội thông qua các dự án luật và quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước.
Tiếp tục xây dựng Chính phủ kiến tạo, liêm chính, hành động và phục vụ nhân dân. Xây dựng Chính phủ Điện tử và hoàn thiện tổ chức bộ máy Chính phủ nhằm đáp ứng yêu cầu xây dựng nền hành chính dân chủ, hiện đại. Tổ chức bộ máy Chính phủ tập trung vào quản lý vĩ mô, xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, luật pháp, cơ chế, chính sách; nâng cao năng lực chỉ đạo, điều hành và hiệu quả tổ chức thực hiện. Đẩy mạnh rà soát, sắp xếp, tinh gọn đầu mối bên trong đối với các bộ, ngành, cơ quan thuộc Chính phủ; giảm cơ bản số lượng tổng cục, cục, vụ, phòng; không thành lập tổ chức mới, không thành lập phòng trong vụ, giảm tối đa các ban quản lý dự án. Hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ công tác giữa các bộ, ngành và các tổ chức trực thuộc các bộ, ngành; kiên quyết khắc phục, cắt bỏ sự trùng lắp, chồng chéo chức năng, nhiệm vụ. Tuân thủ nguyên tắc một tổ chức có thể đảm nhiệm nhiều việc, nhưng một việc chỉ do một tổ chức chủ trì và chịu trách nhiệm chính. Hợp nhất, tổ chức lại các đơn vị sự nghiệp công lập để thu gọn đầu mối, giảm biên chế; đẩy mạnh khoán kinh phí theo nhiệm vụ được giao và gắn với chất lượng sản phẩm đầu ra. Chuyển một số nhiệm vụ và dịch vụ hành chính công mà Nhà nước không nhất thiết phải thực hiện để cho doanh nghiệp, các tổ chức xã hội đảm nhiệm. Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền giữa Chính phủ với các bộ, ngành; giữa Chính phủ, các bộ, ngành với chính quyền địa phương; phát huy tính chủ động, sáng tạo, đề cao tinh thần trách nhiệm của từng cấp, từng ngành, từng địa phương trong quản lý kinh tế, văn hoá, xã hội. Từng bước thu gọn đầu mối cơ quan điều tra đáp ứng điều tra hình sự, phòng, chống tội phạm và phù hợp với tổ chức, hoạt động của viện kiểm sát nhân dân, toà án nhân dân theo tinh thần cải cách tư pháp, giữ nghiêm kỷ cương, phép nước.
3. Đối với mô hình chính quyền địa phương.
Tiếp tục đổi mới mô hình chính quyền địa phương theo đúng yêu cầu của Hiến pháp và pháp luật. Rà soát lại bộ máy các sở, ban, ngành ở địa phương để kiện toàn các cơ quan chuyên môn thuộc ủy ban nhân dân cấp tỉnh, cấp huyện theo hướng thu gọn đầu mối, giảm bớt khâu trung gian, thực hiện quản lý đa ngành, đa lĩnh vực có chất lượng và hiệu quả.
Hoàn thiện thể chế chính quyền địa phương theo hướng phân định rõ hơn tổ chức bộ máy chính quyền đô thị, nông thôn, hải đảo; giảm số lượng cấp phó, nâng cao chất lượng đại biểu Hội đồng nhân dân. Quy định khung số lượng các cơ quan trực thuộc chính quyền cấp tỉnh, cấp huyện và khung số lượng cấp phó của các cơ quan này, làm căn cứ để các cấp uỷ địa phương lãnh đạo việc sắp xếp, bố trí cho phù hợp. Rà soát, sắp xếp tổ chức bên trong của các sở, ngành theo hướng kiên quyết cắt giảm số lượng đầu mối trực thuộc. Tổ chức thực hiện có hiệu quả mô hình trung tâm phục vụ hành chính công, cơ chế một cửa, một cửa liên thông ở các cấp. Quy định khung số lượng cán bộ, công chức cấp xã cho phù hợp theo hướng xác định rõ vị trí việc làm, tiêu chuẩn chức danh, đặc thù của địa phương và bảo đảm giảm biên chế một cách phù hợp với mô hình tổ chức.
Sắp xếp, kiện toàn, tổ chức lại đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã chưa đủ tiêu chuẩn theo quy định của pháp luật; khuyến khích việc sáp nhập, tăng quy mô các đơn vị hành chính các cấp ở những nơi có đủ điều kiện để nâng cao năng lực quản lý, điều hành và tăng cường các nguồn lực của địa phương trong phát triển kinh tế - xã hội. Cần quan tâm và thận trọng khi sắp xếp, kiện toàn, tổ chức lại đối với các huyện, các xã có đông đồng bào dân tộc thiểu số(bản, làng) và các huyện, các xã có đông đồng bào tín đồ các tôn giáo; phải căn cứ vào điều kiện kinh tế, văn hoá, xã hội và cả phong tục tập quán, tâm lý cộng đồng làng xã, tạo được sự đồng thuận, ổn định và phát triển thì mới thành công.
4. Đối với tổ chức bộ máy của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội( Công đoàn, Đoàn thanh niên, hội Liên hiệp Phụ nữ, hội Nông dân, hội Cựu chiến binh)
Thực hiện một cách kiên quyết việc kiện toàn, sắp xếp tổ chức bộ máy, tinh gọn đầu mối bên trong gắn với hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm, mối quan hệ công tác của từng tổ chức; kiên quyết cắt giảm số lượng ban, phòng có chức năng, nhiệm vụ trùng lắp, chồng chéo, hoạt động kém hiệu quả; sắp xếp, tổ chức lại hoặc giải thể các đơn vị sự nghiệp hoạt động không hiệu quả. Đẩy mạnh việc tinh giản biên chế, cơ cấu lại đội ngũ cán bộ chuyên trách các cấp gắn với hoạt động của các phong trào, các cuộc vận động thi đua yêu nước phát triển kinh tế - xã hội; xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh; sáng tạo, khởi nghiệp, bảo vệ môi trường, an toàn giao thông và trật tự an toàn xã hội…
Đổi mới cơ chế phân bổ ngân sách nhà nước và quản lý tài chính; nghiêm túc thực hiện việc khoán kinh phí để phát huy tính tích cực, chủ động và tự chủ; tăng cường sử dụng đội ngũ cộng tác viên, tình nguyện viên hoạt động theo các chuyên đề, nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội.
Quy định chặt chẽ việc thành lập tổ chức và hoạt động của các hội quần chúng. Thực hiện nghiêm túc và nhất quán nguyên tắc tự nguyện, tự quản, tự bảo đảm kinh phí hoạt động và tuân thủ pháp luật; Nhà nước chỉ cấp, hoặc hộ trợ kinh phí để thực hiện những nhiệm vụ, chương trình, dự án do Đảng và Nhà nước giao. Thực hiện nghiêm Kết luận 102- KL/W năm 2014, của Bộ Chính trị (khoá XI) không quy định Hội đặc thù, kiên quyết xoá bỏ bao cấp, cơ chế xin – cho, tạo sự bình đẳng giữa các hội quần chúng. Tiếp tục hoàn thiện và nhân rộng mô hình tự quản ở cộng đồng dân cư thôn, bản, tổ dân phố dưới sự chủ trì của Mặt trận Tổ quốc, bảo đảm sự lãnh đạo của cấp uỷ đảng, sự quản lý của chính quyền.
Sắp xếp kiện toàn tổ chức bộ máy của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội(Công đoàn, Đoàn thanh niên, hội Liên hiệp Phụ nữ, hội Nông dân, hội Cựu chiến binh) phải gắn với đổi mới căn bản về nội dung, phương thức hoạt động theo hướng tập trung cho cơ sở, gắn bó với đoàn viên, hội viên, từng bước khắc phục “hành chính hoá” trong hoạt động và tình trạng “công chức hoá” đội ngũ cán bộ; trong đó, đặc biệt quan tâm đối với tổ chức Công đoàn cần đầu tư xây dựng tổ chức công đoàn cơ sở trong các loại hình doanh nghiệp tại các khu kinh tế, khu công nghiệp, khu chế xuất để tập hợp công nhân lao động vào tổ chức công đoàn Việt Nam, tham gia phát triển sản xuất, kinh doanh, đảm bảo công ăn, việc làm, thu nhập và cuộc sống của công nhân lao động.
IV. Một số đề xuất, kiến nghị
1.Để đảm bảo hiệu quả đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy, phải thực sự phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn bộ hệ thống chính trị và nhân dân. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục chính trị tư tưởng, nâng cao thống nhất về nhận thức và hành động trong Đảng và toàn hệ thống chính trị, tạo sự đồng thuận trong nhân dân, phải thực sự dựa vào nhân dân, đáp ứng nguyện vọng của nhân dân. Thông qua đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy, tiếp tục hình thành các cơ chế, chính sách, biện pháp mới để mỗi tổ chức bộ máy phục vụ nhân dân ngày càng tốt hơn, chịu sự giám sát và chịu trách nhiệm trước nhân dân về hiệu lực, hiệu quả hoạt động của tổ chức mình.
2. Công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ của Đảng trong hệ thống chính trị cần phải thể hiện đúng quan điểm “ý Đảng, lòng dân”, nghĩa là phải tạo cơ chế để nhân dân được trực tiếp tham gia quy trình bầu, chọn cán bộ của hệ thống chính trị, nhất là cán bộ cao cấp đứng đầu Nhà nước, Chính phủ, chính quyền các cấp; Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội. Đảng với tư cách là lực lượng lãnh đạo duy nhất đối với Nhà nước và xã hội, là hạt nhân lãnh đạo hệ thống chính trị, nên chất lượng công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ của Đảng quyết định đến chất lượng, hiệu quả tổ chức và hoạt động của cả hệ thống chính trị. Đảng chỉ quyết định bổ nhiệm cán bộ, bố trí cán bộ trên cơ sở lá phiếu tín nhiệm của nhân dân. Đảng biết dựa vào nhân dân, sẽ hiểu thấu, đánh giá đúng cán bộ. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng chỉ rõ “Dân chúng rất đông”, “Tai mắt họ nhiều, việc gì họ cũng nghe, cũng thấy”. Nhân dân là người nhìn nhận được phẩm chất, tài năng, cũng như những thói hư, tật xấu của những người lãnh đạo, quản lý họ. Cho nên, nhân dân tham gia bầu, chọn cán bộ thì sẽ hạn chế được nạn “bè phái”, “nhóm lợi ích”, “thân thích”; phát hiện được tham nhũng, thoái hóa, biến chất và góp phần xây dựng được đội ngũ cán bộ có phẩm chất và năng lực tốt để xây dựng hệ thống chính trị, trong sạch, vững mạnh, là cơ sở quan trọng trong sự nghiệp đổi mới và phát triển đất nước.
3. Tăng cường và đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, thực sự là một liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện, phải bảo đảm tính độc lập tương đối của Mặt trận Tổ quốc trong quan hệ với các tổ chức chính trị - xã hội của cả hệ thống chính trị, dưới sự lãnh đạo của Đảng. Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc trong công tác tập hợp, đoàn kết toàn dân tộc, tạo sự đồng thuận xã hội; giám sát và phản biện xã hội, cần phải xây dựng những cơ chế cụ thể để nhân dân trực tiếp bày tỏ ý kiến và nguyện vọng trong việc đấu tranh bảo vệ các quyền, lợi ích chính đáng, hợp pháp của mình và nghĩa vụ trong việc tham gia xây dựng, quản lý Nhà nước và xã hội; trong sự nghiệp đổi mới xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa./.
TS. Nguyễn Văn Hùng,
Hội đồng Lý luận Trung ương