Quốc hội đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa ra đời sau cuộc tổng tuyển cử đầu tiên trong cả nước
ngày 6 tháng 1 năm 1946. Ảnh: Tư liệu TTXVN
1. Mở đầu
Sau hơn 30 năm thực hiện Cương lĩnh năm 1991, hơn 35 năm công cuộc đổi mới đấ
t nước, việc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu mới, đóng góp quan trọng vào những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử của đất nước, vừa tiếp thu, vận dụng những giá trị phổ quát của nhân loại, vừa phù hợp với đặc điểm của đất nước, hệ thống pháp luật đã được hoàn thiện cơ bản, tiệm cận với luật pháp quốc tế; vai trò của pháp luật và thực thi pháp luật luôn được đề cao; cơ chế phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực có chuyển biến tích cực, ngày càng rõ hơn. Bộ máy nhà nước bước đầu được sắp xếp lại tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả hơn. Cải cách hành chính, cải cách tư pháp trên một số lĩnh vực có bước đột phá; quyền con người, quyền công dân được cụ thể hoá bằng pháp luật và thực thi trên thực tế; vai trò lãnh đạo của Đảng trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền tiếp tục được khẳng định.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn còn không ít hạn chế, bất cập, như còn nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa cần tiếp tục được nghiên cứu, làm rõ, nhất là mối quan hệ giữa những giá trị chung, phổ quát với những đặc điểm riêng; mối quan hệ giữa Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ; nguyên tắc quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan; quyền tư pháp, độc lập tư pháp, cơ quan tư pháp; cơ chế bảo vệ Hiến pháp, quan niệm về chủ quyền nhân dân, quyền con người…Trong triển khai thực hiện chủ trương đổi mới đồng bộ, phù hợp giữa kinh tế với chính trị, văn hoá, xã hội; giữa đổi mới kinh tế với đổi mới tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước còn có mặt lúng túng; cơ chế kiểm soát quyền lực chưa hoàn thiện. Hệ thống pháp luật còn một số quy định chưa thống nhất, tổ chức thi hành pháp luật vẫn là khâu yếu, kỷ cương, phép nước có nơi còn bị xem nhẹ, xử lý vi phạm pháp luật chưa kịp thời, chế tài chưa đủ sức răn đe. Tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương còn bất cập; vai trò giám sát của nhân dân chưa được phát huy đầy đủ..
Những ưu điểm và hạn chế nêu trên có cả nguyên nhân chủ quan và khách quan, nhưng chủ quan vẫn là cơ bản: Việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là vấn đề mới, khó, nhiều vấn đề vừa làm, vừa rút kinh nghiệm; công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện của một số tổ chức Đảng, cơ quan nhà nước còn chưa chủ động, sát sao, thiếu quyết liệt. Vấn đề nhận thức và cụ thể hoá chủ trương, quan điểm của Đảng còn bất cập; công tác tuyên truyền, giáo dục về xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam chưa thường xuyên, kịp thời; công tác nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn về xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam còn hạn chế, chưa làm rõ được một số quy luật, đặc điểm chung, phổ quát và đặc điểm đặc thù, phù hợp với Việt Nam; nguồn lực, điều kiện để thực hiện chưa đáp ứng yêu cầu, chưa tương xứng với nhiệm vụ đề ra; tình hình thế giới, khu vực và sự chống phá của các thế lực thù địch tác động tiêu cực đến quá trình xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
2. Quan điểm, mục tiêu và khâu đột phá
2.1 Về quan điểm
- Kiên định nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa Mác -Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Đồng thời, kế thừa có chọn lọc những giá trị tinh hoa của nhân loại, phù hợp với đặc điểm truyền thống, văn hoá Việt Nam, với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.
- Là Nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân, đảm bảo quyền lực thuộc về nhân dân, thực hành và phát huy rộng rãi dân chủ xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân. Có quan hệ hữu nghị, hoà bình và hợp tác với các quốc gia trên thế giới, vì mục tiêu dân giầu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh.
-Tổ chức và hoạt động của Nhà nước phải trên cơ sở Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng pháp luật và các hình thức phù hợp khác. Có cơ chế bảo vệ Hiến pháp hiệu quả, bảo đảm vị trí tối thượng của pháp luật trong đời sống xã hội. Nhà nước thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế mà Việt Nam ký kết, phê chuẩn hoặc tham gia, vì lợi ích quốc gia, dân tộc.
-Tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Thực hiện nhất quán và xuyên suốt quan điểm coi con người là trung tâm trong việc thực hiện các mục tiêu phát triển. Gắn kết chặt chẽ giữa quyền lợi và trách nhiệm, dân chủ và kỷ luật kỷ cương.
- Là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện đại, quyền lực là thống nhất, có sự phân công, phối hợp rành mạch giữa các cơ quan trong thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp, độc lập tư pháp xét xử. Có cơ chế kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng hiệu quả; có đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức chuyên nghiệp, trách nhiệm và đạo đức công vụ; đảm bảo công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình.
- Đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng, phát huy vai trò giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức xã hội và người dân, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc; việc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị.
2.2. Mục tiêu
Mục tiêu tổng quát:
Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện đại của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng, quyền lực thuộc về Nhân dân; có hệ thống pháp luật đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, có hiệu lực cao, dễ tiếp cận, có sức cạnh tranh quốc tế và được thi hành hiệu quả; tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế mà Việt Nam ký kết, phê chuẩn hoặc tham gia; đảm bảo quyền lực Nhà nước là thống nhất, có sự phân công rành mạch, giữa các cơ quan, bộ máy tinh gọn, trong sạch, có cơ chế kiểm soát quyền lực, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; có đội ngũ cán bộ, công chức chuyên nghiệp, có đủ phẩm chất và năng lực phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hiện đại, hội nhập quốc tế, đáp ứng tốt yêu cầu phát triển nhanh và bền vững của đất nước, để Việt Nam trở thành nước phát triển, có thu nhập cao vào năm 2045.
Mục tiêu cụ thể:
- Đến năm 2030:
+ Hoàn thiện, thể chế hoá, thực thi trên thực tế các thiết chế đảm bảo thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền làm chủ tập thể và quyền lực thuộc về nhân dân, phù hợp với nước đang phát triển, có thu nhập trung bình cao.
+ Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật cơ bản đầy đủ, đồng bộ, có chất lượng, dễ tiếp cận, chi phí tuân thủ thấp, đáp ứng yêu cầu phát triển các lĩnh vực, với vai trò trung tâm là Hiến pháp và các đạo luật; được tổ chức thi hành thống nhất, đảm bảo dân chủ, công khai, minh bạch và hiệu quả.
+ Xây dựng, hoàn thiện pháp luật, các thiết chế công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân, tiến tới mọi công dân đều có khả năng tiếp cận công lý, công bằng, bình đẳng.
+ Tiếp tục đổi mới cơ cấu tổ chức, phương thức hoạt động của các cơ quan trong bộ máy nhà nước theo hướng tăng tính dân chủ, pháp quyền, chuyên nghiệp, khoa học, hiện đại, minh bạch và trách nhiệm giải trình; có phân công, phối hợp rành mạch; xây dựng cơ chế bảo hiến và hoàn thiện cơ chế giám sát quyền lực hiệu quả, bảo vệ công lý, công bằng, thượng tôn pháp luật; thực hiện phân cấp, phân quyền, xây dựng và hoàn thiện tổ chức chính quyền địa phương hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức tinh gọn, chuyên nghiệp, có đạo đức công vụ, nhất là cán bộ cấp chiến lược, cán bộ quản lý ngang tầm nhiệm vụ .
+ Đổi mới nội dung, phương thức, thể chế hoá sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa phù hợp với các cơ quan nhà nước trong thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp; phát huy tốt vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức xã hội và người dân trong thực hiện giám sát, phản biện xã hội, tham gia các nhiệm vụ quan trọng khác của đất nước.
- Định hướng đến 2045:
+ Có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện đại, đảm bảo đầy đủ trên thực tế thực hiện dân chủ xã hội chủ nghĩa, quyền lực thuộc về nhân dân, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, phù hợp nước phát triển, có thu nhập cao theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
+ Hoàn thiện hệ thống pháp luật đầy đủ, khoa học, đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định, có sức cạnh tranh cao, vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường hiện đại, hội nhập quốc tế, có sự quản lý của Nhà nước. Tạo lập đầy đủ hành lang pháp lý để Nhà nước và xã hội hoạt động hiệu quả, phù hợp với thông lệ và luật pháp quốc tế.
+ Bảo đảm đầy đủ các quyền con người, quyền công dân được thực thi trên thực tế, nhất là các quyền chính trị, kinh tế, văn hoá xã hội; quyền của các nhóm xã hội dễ bị tổn thương phù hợp với thông lệ quốc tế và thực tiễn Việt Nam.
+ Quốc hội thực sự là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, có cơ cấu tổ chức, chất lượng đại biểu, tiêu chuẩn đáp ứng yêu cầu của Quốc hội hiện đại, trong đó 50% số lượng đại biểu hoạt động chuyên trách; Quốc hội hoạt động chuyên nghiệp, khoa học, hiện đại, bảo đảm chất lượng, hiệu quả; Chủ tịch nước là nguyên thủ quốc gia về đối nội và đối ngoại, thống lĩnh các lực lượng vũ trang tiếp tục được hoàn thiện đầy đủ trên thực tế; Hoàn thiện mô hình tổ chức và hoạt động của chính phủ, thực hiện vai trò kiến tạo phát triển, vận hành nền quản trị quốc gia hiện đại, có cơ cấu tổ chức tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả; Toà án Nhân dân thực hiện tốt quyền tư pháp, đảm bảo chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, minh bạch, chất lượng xét xử; Viện kiểm sát Nhân dân thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp trên nguyên tắc dân chủ, pháp quyền, bảo vệ công lý, công bằng, thượng tôn pháp luật; chính quyền địa phương có mô hình tổ chức hợp lý, khoa học, trong sạch, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; Hoàn thành cơ bản đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức có đủ phẩm chất, uy tín, có tính chuyên nghiệp cao ngang tầm nhiệm vụ.
+ Đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa một cách khoa học, dân chủ, theo pháp luật; phát huy đầy đủ, hiệu quả vai trò của Mặt trân Tổ quốc, các tổ chức xã hội và người dân trong xây dựng, hoạt động của Nhà nước và xã hội.
2.3 Khâu đột phá:
1). Hoàn thiện đồng bộ, đầy đủ hệ thống pháp luật, đảm bảo sự vận hành thông suốt, thống nhất bộ máy nhà nước và các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó trực tiếp là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, có sức cạnh tranh cao. Tạo môi trường về đầu tư, kinh doanh và thu hút các nguồn lực khác, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước. Thay đổi căn bản về tổ chức thi hành pháp luật, đảm bảo hiệu lực, hiệu quả, nghiêm minh, kỷ cương, thượng tôn pháp luật.
2). Đẩy mạnh cải cách hành chính, nền công vụ chuyên nghiệp, liêm chính, hiệu quả, chính phủ số, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm. Xây dựng nền quản trị quốc gia hiện đại, hiệu lực, hiệu quả. Tạo sự chuyển biến rõ rệt trong xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức tinh gọn, thạo việc, có đạo đức, nhất là cán bộ cấp chiến lược. Phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí hiệu quả.
3. Một số giải pháp chủ yếu
Một là: Phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân. Xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa do Đảng lãnh đạo, là nhiệm vụ quan trọng của đổi mới hệ thống chính trị.
Nâng cao nhận thức của toàn xã hội về dân chủ xã hội chủ nghĩa là bản chất của chế độ ta, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển đất nước. Xây dựng, hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân là nhiệm vụ xuyên suốt quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị, là sự nghiệp của toàn dân. Đảng phải lãnh đạo chặt chẽ và khoa học tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, tạo cơ chế để cả hệ thống chính trị, các tầng lớp nhân dân tích cực và sáng tạo tham gia.
Đẩy mạnh dân chủ hóa các hoạt động của bộ máy nhà nước, công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình trước nhân dân. Thực hiện nghiêm chế độ tiếp công dân, đối thoại với nhân dân, lắng nghe ý kiến, kiến nghị của nhân dân giải quyết kịp thời khiếu nại, tố cáo của nhân dân theo đúng quy định của pháp luật. Thể chế hóa và nâng cao chất lượng các hình thức dân chủ trực tiếp của người dân. Tập trung xây dựng và hoàn thiện thể chế liên quan trực tiếp quyền làm chủ của nhân dân. Nghiên cứu xây dựng và sớm ban hành luật về dân chủ cơ sở, thể chế hoá thành luật phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra giám và dân thụ hưởng.”
Tiếp tục rà soát, hoàn thiện các cơ chế nhân dân tham gia vào các công việc nhà nước. Hoàn thiện cơ chế, hình thức, phương thức tập hợp ý kiến, kiến nghị của Nhân dân đối với các văn kiện của Đảng, chương trình nghị sự tại các kỳ họp của Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp. Xây dựng kế hoạch, thực hiện việc trưng cầu ý dân theo quy định của Luật trưng cầu ý dân.
Nghiên cứu phương thức, các thiết chế tổ chức giám sát xã hội, phản biện xã hội, tạo cơ chế pháp lý minh bạch để các tầng lớp nhân dân thực hiện quyền giám sát đối với hoạt động của các tổ chức Đảng, đảng viên, bộ máy nhà nước, công chức và viên chức nhà nước, việc sử dụng tài chính công, tài sản công, phòng, chống tham nhũng và các vi phạm pháp luật.
Phát huy dân chủ đi liền với tăng cường pháp chế đề cao trách nghiệm công dân, giữ vũng kỷ luật, kỷ cương, đề cao đạo đức xã hội, đấu tranh kiên quyết với những biểu hiện dân chủ cực đoan, dân chủ hình thức. Xử lý nghiêm mọi hành vi lợi dụng dân chủ làm mất an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, xâm hại đến lợi ích của Nhà nước, xã hội và Nhân dân.
Hai là: Đổi mới tư duy về xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật, bảo đảm đồng bộ, đầy đủ, kịp thời, đồng bộ, thống nhất, công khai, minh bạch và tổ chức thi hành pháp luật hiệu quả.
Sớm ban hành chiến lược pháp luật và cải cách tư pháp. Theo đó, tiếp tục hoàn thiện pháp luật về thể chế nhà nước; về phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp, hoàn thiện mô hình tổng thể bộ máy nhà nước; hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của Quốc hội, tạo cơ sở pháp luật để Quốc hội chuyển dần sang chế độ hoạt động thường xuyên. Nghiên cứu xây dựng luật về Chủ tịch nước, cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp về người đứng đầu Nhà nước, về vai trò của Chủ tịch nước trong phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực. Bổ sung, hoàn thiện pháp luật về Chính phủ, nền hành chính quốc gia theo hướng tinh gọn, hiệu lực hiệu quả xây dựng nền hành chính quốc gia hiện đại, chuyên nghiệp; về pháp luật trong lĩnh vực tư pháp, quy định rõ tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân phù hợp với tính chất là cơ quan thực hiện quyền tư pháp, Viện kiểm sát nhân dân thực hành quyền công tố, hoàn thiện các cơ quan điều tra, bổ trợ tư pháp; về chính quyền địa phương theo hướng đa dạng hóa mô hình tổ chức, nghiên cứu xây dựng luật về chính quyền đô thị, chính quyền nông thôn.
Xây dựng và hoàn thiên hệ thống pháp luật thúc đẩy cải cách thể chế kinh tế nhằm khắc phục các rào cản pháp lý, tạo môi trường thuận lợi và an toàn tuân thủ các nguyên tắc cạnh tranh, bình đẳng, công bằng trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về giáo dục đào tạo, khoa học, văn hóa và xã hội; về văn hóa, thể thao, du lịch, y tế, chăm sóc sức khỏe nhân dân, an sinh xã hội; về quốc phòng an ninh, hội nhập quốc tế. Đẩy mạnh rà soát các văn bảo pháp luật, đảm bảo sự tương thích với các cam kết, các điều ước quốc tế Việt Nam đã ký kết, phê chuẩn, tạo cơ sở pháp lý đồng bộ để Việt Nam chủ động hội nhập sâu rộng, toàn diện vào đời sống quốc tế.
Tiếp tục đổi mới quy trình, thủ tục xây dựng, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật, đảm bảo dân chủ, công khai, minh bạch, rõ ràng, dễ tiếp cận, dễ thực hiện. Xác định rõ quyền hạn, trách nhiệm của các chủ thể trong các giai đoạn của quy trình lập pháp, quyền, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân chịu sự tác động của luật, lấy lợi ích của người dân, doanh nghiệp làm căn cứ để xây dựng luật. Hạn chế tối đa việc ủy quyền lập pháp, giao nhiều điều khoản cho Chính phủ quy định, đảm bảo luật ban hành có hiệu lực trực tiếp.
Đẩy mạnh công tác tổ chức thi hành pháp luật; cải cách trình tự, thủ tục tổ chức thi hành pháp luật đảm bảo công khai, minh bạch. Hoàn thiện cơ chế phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong tổ chức thi hành pháp luật, tăng cường cơ chế, giám sát, kiểm tra, thanh tra, của cơ quan nhà nước, các tổ chức chính trị, xã hội, nghề nghiệp và người dân đối với công tác thi hành pháp luật. Bảo đảm kỷ luật, kỷ cương trong tổ chức thi hành pháp luật, xử lý nghiêm các vi phạm. Quy định cụ thể các tiêu chí định giá hiệu quả thi hành pháp luật. Nghiên cứu sửa đổi, hoàn thiện pháp luật về tổ chức thi hành pháp luật, quy định rõ, minh bạch trách nhiệm của cơ quan nhà nước, cán bộ công chức trong tổ chức thi hành pháp luật.
Phát triển đồng bộ các dịch vụ pháp luật, đẩy mạnh xã hội hóa các dịch vụ pháp luật; phát triển số lượng, nâng cao chất lượng đội ngũ luật sư, tư vấn pháp luật, tăng cường mạng lưới trợ giúp pháp lý miễn phí cho các đối tượng chính sách. Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đảng, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị, cán bộ, công chức trong tổ chức thi hành pháp luật, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu, quan tâm đầu tư thích đáng cho công tác tổ chức thi hành pháp luật.
Ba là: Về tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân đáp ứng yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân; hoàn thiện các quan điểm, chủ trương của Đảng về vấn đề này trên cơ sở tổng kết thực tiễn, sớm ban hành văn bản của Bộ Chính trị về tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân đáp ứng yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền trong tình hình mới.
Quán triệt và thực hiện nhất quán bản chất của nhà nước ta là Nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, giải quyết đúng đắn mối quan hệ giữa nhà nước và công dân, xây dựng và hoàn thiện cơ chế đảm bảo Nhân dân thật sự làm chủ nhà nước. Chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan nhà nước trong mối quan hệ với công dân cơ bản được xác định thông qua việc thể chế hóa nguyên tắc: “cơ quan nhà nước chỉ được làm những gì “luật cho phép” và công dân được làm tất cả những gì pháp luật không cấm.” Nâng cao năng lực của các cơ quan nhà nước trong bảo vệ quyền con người, quyền công dân, xử lý nghiêm minh mọi hành vi vi phạm.
Đến năm 2030, định hướng đến năm 2045, tập trung xây dựng và hoàn thiện pháp luật về quyền con người trên các lĩnh vực, như quyền dân sự, chính trị; quyền kinh tế, văn hoá, xã hội; quyền của nhóm dễ bị tổn thương. Hoàn thiện cơ chế giám sát, bảo vệ Hiến pháp trong bảo vệ, bảo đảm quyền con người. Đẩy mạnh các hoạt động nghiên cứu, giáo dục, tuyên truyền phổ biến pháp luật về quyền con người, quyền công dân, phát huy vai trò của truyền thông, báo chí, nâng cao nhận thức xã hội.
Bốn là: Tiếp tục đẩy mạnh xây dựng và hoàn thiện thể chế, chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Làm rõ vị trí, vai trò, thẩm quyền của các cơ quan trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp trong mô hình tổng thể tổ chức bộ máy nhà nước; cơ chế quan hệ giữa các cơ quan này trong phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực nhà nước. Tiếp tục đổi mới tổ chức bộ máy hoạt động của Quốc hội, sắp xếp lại các cơ quan chuyên môn của Quốc hội. Đổi mới quy trình lập pháp phù hợp với phạm vi quyền lập pháp của Quốc hội. Đổi mới mạnh mẽ nâng cao chất lượng hoạt động của Quốc hội, đặc biệt đổi mới quy trình, thủ tục tiến hành kỳ họp của Quốc hội, tạo điều kiện để từng bước Quốc hội chuyển sang hoạt động thường xuyên. Kiện toàn tổ chức, nâng cao chất lượng và hiệu quả của bộ máy Quốc hội theo hướng hiện đại và chuyên nghiệp, đổi mới luật bầu cử đại biểu Quốc hội, bảo đảm chất lượng, số lượng đại biểu. Tăng hợp lý số lượng đại biểu chuyên trách, giảm số đại biểu công tác tại các cơ quan hành pháp, tư pháp.
Nghiên cứu xây dựng và sớm thông qua luật về Chủ tịch nước nhằm cụ thể hoá các quy định của Hiến pháp về vai trò, chức năng, quyền hạn của Chủ tịch nước, nâng cao vị thể Chủ tịch nước trong vai trò là người đứng đầu nhà nước. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức Chính phủ, xác định rõ hơn chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Chính phủ là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, thực hiện quyền hành pháp. Kiện toàn cơ cấu tổ chức Chính phủ theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả trên cơ sở tổ chức hợp lý các bộ đa ngành, đa lĩnh vực. Xây dựng nền hành chính nhà nước phục vụ nhân dân, dân chủ, pháp quyền, chuyên nghiệp, hiện đại, trong sạch, vững mạnh, công khai, minh bạch. Áp dụng các thành tựu khoa học công nghệ vào hoạt động của Chính phủ, của các cơ quan hành chính; đẩy nhanh tiến độ, xây dựng chỉnh phủ điện tử, Chính phủ số.
Làm rõ chức năng, thẩm quyền tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân trong vai trò là cơ quan thực hiện quyền tư pháp theo quy định của Hiến pháp. Tiếp tục thực hiện chủ trương tổ chức Tòa án nhân dân không theo đơn vị hành chính lãnh thổ, theo thẩm quyền xét xử, bảo đảm nguyên tắc độc lập, nguyên tắc tranh tụng trong hoạt động xét xử, quyền bào chữa của bị can, bị cáo và đương sự. Tinh gọn tổ chức bộ máy Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân các cấp, phân định rành mạch các quan hệ quản lý hành chính và quan hệ tố tụng, trong tổ chức và hoạt động của Tòa án cấp cao, cấp tỉnh.
Nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp. Làm rõ vị trí, vai trò, tính chất của Viện kiểm sát nhân dân trong hoạt động tư pháp và mối quan hệ với Tòa án nhân dân, đảm bảo tòa án thực hiện quyền tư pháp. Kiện toàn tổ chức cơ quan điều tra xác định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của cơ quan điều tra. Hoàn thiện và nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của tổ chức luật sư, của các cơ quan bổ trợ tư pháp.
Trên nguyên tắc “quyền lực nhà nước là thống nhất”, xác định rõ các cơ chế kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Làm rõ quy định phạm vi, nội dung, phương thức phối hợp, quy trình thủ tục phối hợp đảm bảo tính chặt chẽ, trách nhiệm và hiệu quả đối với việc thực hiện quyền lực nhà nước thống nhất nói chung và thực hiện mỗi quyền nói riêng. Sau 2030 và tầm nhìn đến 2045, tổng kết đánh giá việc thực hiện các quy định của Hiến pháp 2013 về tổ chức và hoạt động của nhà nước, có thể nghiên cứu sửa đổi bổ sung Hiến pháp, nhằm tạo lập cơ sở hiến định mới cho tổ chức và hoạt động của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện đại, tiên tiến, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước.
Năm là: Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, xây dựng nền công vụ chuyên nghiệp, hiện đại vì dân; xây dựng đội ngũ cán bộ công chức, viên chức tinh gọn, có đủ phẩm chất, năng lực đáp ứng yêu cầu mới
Tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, xây dựng nền công vụ quốc gia chuyên nghiệp, hiện đại, vì dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền trong điều kiện mới. Nâng cao hiệu quả quản trị công, lấy sự hài lòng của người dân làm tiêu chuẩn đánh giá; cải cách hành chính đảm bảo việc hoàn thiện các thể chế nhà nước theo nguyên tắc pháp quyền, vừa phải đồng bộ với các cải cách kinh tế, vừa phải tạo ra những động lực mới thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân. Tiếp tục làm rõ mối quan hệ giữa nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Xác định rõ vai trò, chức năng, nhiệm vụ, và trách nhiệm của bộ máy nhà nước trong nền kinh tế thị trường, xây dựng và hoàn thiện cơ chế giải quyết hiệu quả mối quan hệ giữa nhà nước và thị trường, đảm bảo tính định hướng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế và tôn trọng các quy luật khách quan của nền kinh tế thị trường.
Đổi mới chính quyền địa phương theo các quy định của Hiến pháp 2013. Đa dạng hóa mô hình tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm của nông thôn, đô thị, hải đảo. Tổng kết thí điểm mô hình chính quyền địa đô thị, trên cơ sở đó triển khai xây dựng luật tổ chức chính quyền đô thị. Nghiên cứu, quy định rõ mô hình cơ quan hành chính nhà nước tại các đơn vị hành chính lãnh thổ không tổ chức cấp chính quyền địa phương. Tiếp tục triển khai chủ trương sáp nhập các đơn vị hành chính không đáp ứng các tiêu chuẩn theo quy định đối với cấp xã, cấp huyện, cấp tỉnh.
Tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức có đủ phẩm chất, năng lực, uy tín ngang tầm với nhiệm vụ của nhà nước pháp quyền trong giai đoạn phát triển mới của đất nước. Mở rộng việc thí điểm nhân dân trực tiếp bầu một số chức danh ở cơ sở và các cấp chính quyền địa phương, thi tuyển chức danh cán bộ quản lý; hoàn thiện tiêu chí đánh giá và cơ chế kiểm tra, giám và kiểm soát việc thực thi công vụ, xác định rõ quyền hạn và trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính.
Cải cách hoàn thiện chính sách tiền lương, chính sách đãi ngộ, tạo môi trường, điều kiện làm việc để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, phục vụ phát triển, có cơ chế lựa chọn, đào tạo, thu hút, trọng dụng nhân tài, khuyến khích, bảo vệ cán bộ dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới sáng tạo vì lợi ích chung. Có cơ chế chặt chẽ, minh bạch để sàng lọc, thay thế kịp thời những người không đủ phẩm chất, năng lực, uy tín, không hoàn thành nhiệm vụ ra khỏi bộ máy nhà nước.
Sáu là: Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức xã hội và nhân dân trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
Nâng cao nhận thức xã hội về sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, tiếp tục làm rõ cơ chế thực hiện mối quan hệ giữa Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ trong điều kiện mới. Đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, phân định và cụ thể hoá, thể chế hoá nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng ở từng cấp, lĩnh vực, loại hình. Đảng phải tăng cường lãnh đạo quá trình cải cách, hoàn hiện bộ máy nhà nước theo nguyên tắc pháp quyền, đảm bảo bộ máy nhà nước được tổ chức hợp lý, hiệu lực, hiệu quả, thực hiện tốt quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp.
Xây dựng, hoàn thiện cơ chế xử lý hài hòa, hiệu quả mối quan hệ giữa sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý điều hành của nhà nước. Nghiên cứu, sắp xếp, đổi mới cơ cấu tổ chức bộ máy của Đảng, theo hướng tinh gọn, hiệu quả. Tiếp tục đổi mới và nâng cao chất lượng xây dựng chiến lược, các định hướng chính sách của Đảng. Đổi mới quy trình xây dựng và ban hành nghị quyết. Các nghị quyết của Đảng tập trung vào những vấn đề có tính chiến lược, cơ bản, những vấn đề trọng đại của đất nước. Nội dung các nghị quyết tập trung vào các quan điểm định hướng lớn, mục tiêu cơ bản, khắc phục sự trùng lắp về nội dung trong nghị quyết của Đảng và các văn bản pháp luật do các cơ quan nhà nước xây dựng.
Xây dựng, hoàn thiện các cơ chế để cụ thể hóa nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng, đối với từng thiết chế trong tổ chức bộ máy nhà nước, phù hợp với tính chất, vai trò, chức năng, thẩm quyền và trách nhiệm của từng cơ quan nhà nước trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.
Đổi mới, tăng cường công tác giám sát, kiểm tra của Đảng đối với hoạt động của bộ máy nhà nước, hoàn thiện tổ chức của các cơ quan kiểm tra của Đảng, các cơ quan thanh tra, giám sát trong bộ máy nhà nước, khắc phục sự chồng chéo, tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan kiểm tra Đảng và thanh tra nhà nước theo đúng điều lệ Đảng và pháp luật, nhằm không ngừng củng cố, tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong hoạt động của bộ máy nhà nước.
Phát huy vai trò, hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội trong đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân. Tham gia tích vực vào công tác xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền, góp phần đảm bảo Nhà nước ta thật sự là Nhà nước của dân, do dân, vì dân. Nghiên cứu xây dựng, ban hành Chiến lược đại đoàn kết toàn dân tộc. Thực hiện hiệu quả vai trò là nhân tố trung tâm phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ của nhân dân trong xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền, xây dựng cơ chế thích hợp để Nhân dân tham gia hiệu quả việc xây dựng và thực thi chính sách, pháp luật, những vấn đề lớn của đất nước; nghiên cứu và hoàn thiện cơ chế để Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức thành viên và nhân dân tham gia xây dựng chính quyền đô thị, nông thôn.
Thực hiện dân chủ ở cơ sở, tham gia xây dựng chính quyền xã, phường, thị trấn trong sạch, vững mạnh, như tham gia vào ban chỉ đạo thực hiện quy chế dân chủ cơ sở, tham gia thực hiện, giám sát thực hiện các nội dung quan trong về xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh, thực hiện cơ chế chính sách..; tập hợp đầy đủ, phản ánh kịp thời, ý kiến, kiến nghị của Nhân dân; phối hợp với các cơ quan nhà nước trong thực hiện các nhiệm vụ nội chính, tư pháp; tham gia phòng chống tham nhũng, tiêu cực. Có cơ chế thích hợp để các cơ quan báo chí, người dân được tiếp cận đầy đủ thông tin, tham gia xây dựng nhà nước.
PGS.TS Phạm Văn Linh
Phó Chủ tịch Hội đồng LLTW
Tài liệu tham khảo:
- Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb CTQGST. H.2021. Tr 177.
- Ban Chấp hành TW, Nghị quyết số 46-NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020.
- Hội đồng Lý luận Trung ương: Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa- Kinh nghiệm Việt Nam, Kinh nghiệm Trung Quốc. Nxb CTQG-ST. H 2015. Tr 69.
- Đảng Cộng sản Việt Nam. Báo cáo tổng kết một số vấn đề lý luận và thực tiễn qua 30 năm đổi mới (1986-2016). Nxb CTQG-ST. H 2015