1. Thể chế hóa quan điểm “lấy nhân dân làm trung tâm” trong quá trình xây dựng nông thôn mới
Trong quá trình lãnh đạo và cầm quyền, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn nhấn mạnh một yêu cầu, nguyên tắc quan trọng, đó là "dân là gốc", vì lợi ích của nhân dân, dựa vào nhân dân, phát huy vai trò làm chủ, tinh thần trách nhiệm, sức sáng tạo và mọi nguồn lực của nhân dân”; đồng thời, chỉ rõ: “Mọi đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước phải xuất phát từ nguyện vọng, quyền và lợi ích chính đáng của nhân dân, được nhân dân tham gia ý kiến. Dân chủ phải được thực hiện đầy đủ, nghiêm túc trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Bảo đảm để nhân dân tham gia ở tất cả các khâu của quá trình đưa ra những quyết định liên quan đến lợi ích, cuộc sống của nhân dân, từ nêu sáng kiến, tham gia thảo luận, tranh luận đến giám sát quá trình thực hiện”. Điều đó cho thấy, “lấy nhân dân làm trung tâm” đã trở thành một trong những nguyên tắc lãnh đạo, cầm quyền của Đảng và quản lý của Nhà nước. Trong thực tiễn bên cạnh việc nhiều nơi đã thực hiện tốt nguyên tắc này, thì cũng còn không ít địa phương chưa coi trọng nguyên tắc này, vẫn mang sắc thái “lấy chính quyền làm trung tâm”. Điều này có nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân quan trọng là, trong chính sách về xây dựng nông thôn mới (XDNTM) còn chưa nhấn mạnh đủ mức nguyên tắc này. Do đó, trong điều kiện XDNTM hiện nay, hơn bao giờ hết, nguyên tắc và phương châm “lấy nhân dân làm trung tâm” cần phải nhận thức, thể hiện đầy đủ trong các chính sách về XDNTM, cũng như trong quá trình hoạch định, thực thi và đánh giá chính sách XDNTM. “Lấy nhân dân làm trung tâm” trong XDNTM có nghĩa là, việc hoạch định, thực thi mọi chính sách, kế hoạch, dự án về XDNTM đều phải vì lợi ích của nhân dân và xuất phát từ nhu cầu, mong muốn của người dân; XDNTM phải thật sự hướng đến mục tiêu cốt lõi, hàng đầu đó là thực hiện tốt, duy trì tốt, phát triển tốt lợi ích cơ bản của đông đảo cư dân nông thôn; lấy việc người dân ủng hộ hay không ủng hộ, tán thành hay không tán thành, vui hay không vui, đồng ý hay không đồng ý, hài lòng hay không hài lòng làm tiêu chí cơ bản để đánh giá tất cả các hoạt động liên quan đến XDNTM.[2]
2. Nhận thức rõ sự tham gia của người dân là yếu tố then chốt, quyết định để đảm bảo vai trò chủ thể của cư dân nông thôn trong quá trình XDNTM
Nghị quyết Hội nghị lần thứ Bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đã nhấn mạnh vai trò chủ thể của nông dân khi khẳng định: “Trong mối quan hệ mật thiết giữa nông nghiệp, nông dân và nông thôn, nông dân là chủ thể của quá trình phát triển”; đồng thời chỉ rõ: “Giải quyết vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn là nhiệm vụ của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội; trước hết, phải khơi dậy tinh thần yêu nước, tự chủ, tự lực tự cường vươn lên của nông dân”. Xét từ yếu tố nguồn lực và động lực, XDNTM ở Việt Nam cần phát huy mạnh mẽ vai trò và sức mạnh của nhiều bên, mà chủ yếu là ba trụ cột: chính quyền – doanh nghiệp và xã hội (bao gồm người dân). Trong đó, với tư cách là chủ thể của quá trình XDNTM cũng như chủ thể của quá trình phát triển nông nghiệp và nông thôn, cư dân nông thôn có vai trò đặc biệt quan trọng. Việc thật sự phát huy vai trò chủ thể của nông dân sẽ huy động nguồn lực trí tuệ, nhân lực, vật lực, tài lực và thông tin cho quá trình XDNTM, qua đó góp phần khắc phục sự thiếu hụt về các nguồn lực có liên quan của nhà nước, thúc đẩy quá trình XDNTM. Xét từ nội dung và mục tiêu, việc có phát huy đầy đủ vai trò chủ thể của nông dân hay không, dân chủ và sự tham gia của người dân ở nông thôn có được đảm bảo hay không là tiêu chí quan trọng nhất thể hiện sự tiến bộ của khu vực nông thôn, cũng là một tiêu chí để đánh giá nông thôn đã phải là nông thôn mới hay chưa. Mặc dù vậy, xét tất cả các yếu tố từ nguồn lực, động lực, nội dung và mục tiêu thì thực tiễn XDNTM ở nước ta cho thấy, vai trò chủ thể của cư dân nông thôn chưa được thể hiện rõ, sự tham gia của người dân trong quá trình này còn không ít hạn chế và bất cập. Do đó, để quan điểm về vai trò chủ thể của nông dân trong phát triển nông nghiệp, nông thôn và XDNTM của Đảng được thực hiện tốt hơn, cần nhận thức rõ một vấn đề cốt lõi, đó là, vai trò chủ thể của nông dân cũng như cư dân nông thôn trong XDNTM chỉ được phát huy đầy đủ khi tôn trọng và bảo đảm quyền tham gia của người dân trong quá trình XDNTM.
3. Tiếp tục đổi mới tư duy, nhận thức về các trụ cột trong phát triển nông thôn nói chung và trong XDNTM nói riêng
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 5 khóa XII thể hiện sự đổi mới tư duy lý luận rất quan trọng của Đảng về kết cấu chủ thể quản trị quốc gia, quản trị địa phương cũng như chủ thể trong phát triển nông thôn khi khẳng định: “Xác định rõ và thực hiện đúng vị trí, vai trò, chức năng và mối quan hệ giữa Nhà nước, thị trường và xã hội phù hợp với kinh tế thị trường”. Hơn bao giờ hết, trên cơ sở nhận thức rõ tầm quan trọng và vai trò của ba trụ cột: Nhà nước, thị trường (doanh nghiệp) và xã hội (MTTQ, các đoàn thể chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội và người dân) trong XDNTM để thể hiện rõ quan điểm về vai trò của ba chủ thể chủ yếu nói trên trong phát triển nông thôn và XDNTM trong các Nghị quyết, chính sách về phát triển nông thôn và XDNTM. Sở dĩ cần nhấn mạnh điều này là vì: (i) phát huy đầy đủ sức mạnh của ba trụ cột nhà nước (chính quyền), thị trường (doanh nghiệp) và xã hội là một nội dung cốt lõi được khẳng định trong nhiều lý luận về quản trị công, lý luận tham gia phát triển ở trên thế giới; (ii) những quốc gia thành công trong XDNTM (chẳng hạn như Nhật Bản, Hàn Quốc...) cũng là những quốc gia coi trọng phát huy sức mạnh của ba chủ thể này trong phát triển nông thôn và trong XDNTM;[ 6] (iii) xuất phát từ thực tế trong phát triển nông thôn và XDNTM ở nước ta, đó là vai trò của thị trường (doanh nghiệp) và xã hội (các đoàn thể chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và người dân) chưa được phát huy đầy đủ do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có nguyên nhân xuất phát từ nhận thức và tư duy phát triển. Do đó, trong văn kiện Đại hội, chiến lược phát triển, Nghị quyết và chính sách về phát triển nông thôn, XDNTM cần thể hiện rõ quan điểm phát triển nông thôn và XDNTM dựa trên ba trụ cột chủ yếu: chính quyền, thị trường và xã hội.
4. Nhấn mạnh hơn và đảm bảo tính đồng bộ, toàn diện trong XDNTM
Đảm bảo tính toàn diện và đồng bộ trong phát triển nông thôn và XDNTM ở nước ta đã được Đảng nêu lên trong Nghị quyết Trung ương 7 khóa X và trong Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới. Quyết định số 1600/QĐ-TTg ngày 16 tháng 8 năm 2016 về phê duyệt chương trình mục tiêu quốc gia XDNTM giai đoạn 2016 – 2020 chỉ rõ: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; theo định hướng xã hội chủ nghĩa”. Tuy nhiên, trong Bộ tiêu chí quốc gia về đánh giá xã nông thôn mới lại chưa có tiêu chí cụ thể, đầy đủ về hiệu quả quản trị địa phương, về thực hiện dân chủ và sự tham gia của người dân. Trên thực tế, tiêu chí về hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh với các tiêu chí thành phần được đề cập trong đó chưa phản ánh hết thực trạng và hiệu quả về quản trị địa phương và sự tham gia của người dân. Do đó, cần đổi mới và hoàn thiện thể chế về XDNTM theo hướng coi trọng hơn tính toàn diện và đồng bộ trong XDNTM, trong đó cần nhấn mạnh đúng mức hơn các nội dung sau trong XDNTM: (i) công khai, minh bạch thông tin; (ii) sự tham gia của người dân; (iii) trách nhiệm giải trình của chính quyền; (iv) mức tuân thủ pháp luật trong hoạt động của hệ thống chính trị (pháp quyền); (v) mức độ liêm chính của chính quyền; (vi) chất lượng dịch vụ công; (vii) tính tự chủ của MTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội cũng như sự phát triển của các tổ chức xã hội; (ix) hiệu quả tự quản ở ấp/thôn/làng; (x) hiệu quả quản trị điện tử ở các địa phương XDNTM. Sở dĩ cần coi trọng những khía cạnh này nhằm đảm bảo tính đồng bộ, toàn diện của XDNTM là vì: (i) xuất phát từ thực trạng thể chế về XDNTM như đã nêu trên; (ii) xuất phát từ thực trạng hiệu quả quản trị địa phương nói chung và hiệu quả sự tham gia của người dân trong quá trình XDNTM ở nước ta; (iii) một số địa phương mới chú trọng các nội dung “cứng” trong XDNTM, trong khi đó lại coi nhẹ các nội dung “mềm”, nhưng rất quan trọng trong XDNTM; (iv) từ cách làm và kinh nghiệm thành công của một số quốc gia trong XDNTM, cụ thể hầu hết các nước đều rất coi trọng phát huy dân chủ và STGCND trong quá trình XDNTM trong hệ thống thể chế về XDNTM.
5. Chuyển từ lấy xã làm cơ sở và điểm xuất phát trong XDNTM như hiện nay, sang lấy đồng thời cả xã và làng/ấp làm cơ sở, điểm xuất phát trong XDNTM
Kinh nghiệm của các nước, nhất là kinh nghiệm của Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc trong XDNTM cho thấy, các nước này đều lấy thôn/làng làm cơ sở và điểm xuất phát trong XDNTM. Có nghĩa, các nội dung XDNTM tập trung chủ yếu cho làng/thôn/ấp, tiêu chí đánh giá đạt chuẩn nông thôn mới cũng chỉ đánh giá làng/thôn/ấp đã đạt chuẩn nông thôn mới hay chưa, mà không có xã đạt chuẩn nông thôn mới. Trong khi đó, ở nước ta hiện nay, tuy có sự điều chỉnh nhất định theo hướng coi trọng hơn XDNTM ở ấp/thôn ở những nơi khó khăn cũng như chủ trương xây dựng “làng nông thôn mới kiểu mẫu”, nhưng khung khổ thể chế cơ bản vẫn là lấy xã làm cơ sở và điểm xuất phát điểm trong XDNTM. Do đó, để tạo xung lực mạnh mẽ cho phát triển nông thôn, nhất là để thực hiện có hiệu quả quy chế dân chủ ở cơ sở, phát huy vai trò tự quản ở làng/ấp, góp phần nâng cao chất lượng trong XDNTM, cần chuyển từ lấy xã làm cơ sở và điểm xuất phát trong XDNTM hiện nay sang lấy cả xã và ấp/thôn/làng làm cơ sở và điểm xuất phát điểm. Có nghĩa là các nội dung XDNTM không chỉ tập trung cho cấp xã, mà còn cần tập trung cho thôn/làng; tiêu chí đánh giá đạt chuẩn nông thôn mới cần có tiêu chí đánh giá thôn/làng đạt chuẩn nông thôn mới.
6. Điều chỉnh bộ tiêu chí đánh giá XDNTM
Để đảm bảo tính toàn diện của XDNTM như đã nêu trên, cũng như thúc đẩy các địa phương coi trọng hơn việc bảo đảm và phát huy sự tham gia của người dân trong quá trình XDNTM, việc đổi mới thể chế về XDNTM ở nước ta cần quan tâm đến một nội dung đó là, đổi mới bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới; đồng thời xây dựng bộ tiêu chí đánh giá thôn/làng/ấp NTM. Đối với bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới, cần bổ sung và điều chỉnh bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới theo hướng, ngoài các tiêu chí về quy hoạch; hạ tầng kinh tế - xã hội; kinh tế tổ chức và sản xuất; văn hóa – xã hội và môi trường, cần điều chỉnh và bổ sung tiêu chí về hệ thống chính trị, trong đó đặc biệt nhấn mạnh về các phương diện như: mức độ liêm chính của hệ thống chính trị; mức độ đảm bảo công khai, minh bạch thông tin trong hoạt động của chính quyền; mức độ tuân thủ pháp luật trong hoạt động của hệ thống chính trị (pháp quyền); mức độ bảo đảm sự tham gia của người dân của chính quyền; mức độ thực hiện trách nhiệm giải trình; mức độ phát triển của các tổ chức xã hội mang tính công ích ở cơ sở và tính tự chủ của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân trong hoạt động; mức độ sử dụng internet của người dân và hiệu quả ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của chính quyền; chất lượng và hiệu quả tự quản ở cơ sở.
Cùng với đổi mới và điều chỉnh bộ tiêu chí quốc gia về xã nông thôn mới, nếu thực hiện lấy làng/thôn/ấp làm cơ sở và xuất phát điểm trong trong XDNTM ở nước ta, đòi hỏi cần ban hành bộ tiêu chí quốc gia về thôn/làng/ấp nông thôn mới kiểu mẫu[1].
7. Xây dựng Luật thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn
Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn đã phát huy tác dụng quan trọng của nó trong phát huy dân chủ cơ sở ở nước ta thời gian qua. Tuy nhiên, đứng trước yêu cầu mới hiện nay cũng như trước những bất cập của Pháp lệnh này, cần sớm xây dựng và ban hành Luật thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. Việc xây dựng Luật thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn cần quan tâm đến lưu ý một số khía cạnh như: (i) về công khai thông tin nhằm đảm bảo “dân biết”, cần bổ sung các hình thức công khai thông tin, đó là: công khai thông thin qua cổng thông tin điện tử của chính quyền; công khai thông tin qua gửi văn bản, thông báo cho Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân và các tổ chức xã hội; công khai thông tin qua họp ấp/thôn; công khai thông tin qua họp báo và qua tiếp xúc, đối thoại giữa đại biểu dân cử, chính quyền với người dân; (ii) cần có quy định về bầu cử dân chủ ở thôn/ấp/làng ở trong Luật này vì hiện nay bầu cử ở ấp/thôn/làng chưa được quy định đầy đủ trong Pháp lệnh hiện hành, mà mới chỉ quy định trong Nghị định của Chính phủ và Thông tư hướng dẫn của Bộ Nội vụ; (iii) cần mở rộng phạm vi nội dung của “dân bàn” và “dân quyết định” theo nguyên tắc “nhất sự nhất nghị”, tức bất cứ việc gì liên quan đến lợi ích và cuộc sống của người dân ở cơ sở đều cần phải do người dân thảo luận và quyết định; (iv) bổ sung các hình thức để thực hiện dân bàn và quyết định cũng như bổ sung các hình thức để thực hiện việc nhân dân tham gia ý kiến; (v) bổ sung nội dung và hình thức về tự quản ở cơ sở, tức là bổ sung nội dung và các hình thức để “dân làm” cũng như “quản lý dân chủ” ở cơ sở; (vi) bổ sung về hoạt động giám sát theo hướng mở rộng đối tượng giám sát, nội dung giám sát và các hình thức giám sát. Về đối tượng giám sát, cần đưa hoạt động của Trưởng ấp và những người hoạt động ở ấp/làng/thôn vào đối tượng giám sát.
8. Ban hành quy định về thực hiện dân chủ ở thôn/làng vùng nông thôn
“Hướng về cơ sở” và thực hiện “lấy thôn/làng/ấp làm cơ sở trong XDNTM” đòi hỏi cần xây dựng văn bản luật về thực hiện dân chủ ở thôn/làng. Ở nước ta hiện nay, tổ chức và hoạt động của thôn/làng/ấp chưa có luật để điều chỉnh, mà đang được điều chỉnh bởi Thông tư số 14/2018/TT-BNV ngày 03 tháng 12 năm 2018 của Bộ Nội vụ về sửa đổi, bổ sung một số điều của Thông tư số 04/2012/TT-BNV ngày 31 tháng 8 năm 2012 của Bộ trưởng Bộ Nội vụ hướng dẫn về tổ chức và hoạt động của thôn, tổ dân phố. Do đó, để đáp ứng yêu cầu phát huy dân chủ ở cơ sở vùng nông thôn trong quá trình phát triển nông thôn và XDNTM, cần nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm của một số nước để ban hành Luật thực hiện dân chủ ở làng/thôn/ấp[2].
9. Thể chế hóa nội dung, hình thức tham gia của người dân ở cơ sở trong quá trình XDNTM
Về mặt nguyên tắc, cần xây dựng và ban hành các văn bản pháp luật nhằm xác định rõ nội dung tham gia của người dân trong quá trình XDNTM, như tham gia bầu cử Ban Phát triển ấp; tham gia xây dựng kế hoạch XDNTM và quy hoạch XDNTM; tham gia thảo luận, góp ý cho hoạt động của chính quyền và lựa chọn, quyết định phương án triển khai các dự án và mức đóng góp thực hiện các dự án XDNTM; tham gia giám sát hoạt động của chính quyền, đội ngũ cán bộ, công chức và giám sát việc thực hiện quy hoạch nông thôn mới; đóng góp nguồn lực tự nguyện; tham gia quản lý các dự án hạ tầng kinh tế – xã hội sau khi hoàn thành; tự quản và hợp tác với chính quyền trong cung ứng dịch vụ công; tham gia đánh giá hiệu quả chính sách và dự án; phản hồi và kiến nghị với chính quyền về mức độ hài lòng của chính sách XDNTM. Bên cạnh đó, cần đưa ra các quy định cụ thể về hình thức tham gia của người dân trong quá trình XDNTM. Từ nghiên cứu lý luận và tham khảo kinh nghiệm thực tiễn của một số nước, có thể thấy, người dân có thể thông qua nhiều hình thức khác nhau để tham gia vào quá trình XDNTM. Để tăng cường sự tham gia của người dân trong quá trình XDNTM hiện nay, cần thể chế hóa và cụ thể hóa các hình thức tham gia sau đây vào trong các văn bản luật có liên quan. Đó là (i) thể chế hóa Điều 125, Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 về trách nhiệm đối thoại của Ủy ban Nhân dân xã đối với nhân dân; (ii) thăm dò ý kiến của người dân qua hộp thư điện tử, điện thoại, bảng hỏi, mạng internet...; (iii) chính quyền chủ động tham vấn và trưng cầu ý kiến của người dân; (iv) chính quyền trưng cầu ý kiến của nhóm nhất định về một vấn đề nào đó có liên quan đến XDNTM; (v) người dân nêu sáng kiến, ý kiến, kiến nghị, thảo luận, phản biện và đánh giá qua cổng thông tin điện tử của chính quyền; (vi) công khai thông tin và các hình thức công khai thông tin; (vii) hội nghị của người dân ở ấp; (viii) người dân thực hiện chức năng tư vấn thông qua các tổ chức và đại diện của người dân; (ix) nêu sáng kiến chính sách; (x) hội nghị ấp, liên ấp của người dân để thảo luận và kiến nghị các vấn đề có liên quan; (xi) tự quản ở ấp, tự quản xã hội thông qua hoạt động của các đoàn thể và sự hợp tác giữa chính quyền với các đoàn thể xã hội trong cung ứng dịch vụ công và trong XDNTM...
Yêu cầu từ thực tiễn đòi hỏi cơ quan liên quan cần khẩn trương ban hành văn bản luật hay văn bản hướng dẫn về phát huy dân chủ và bảo đảm STGCND trong tất cả các nội dung, các khâu của quá trình XDNTM. Văn bản này cần quy định rõ các nội dung tham gia, hình thức tham gia của người dân cũng như trách nhiệm của các cơ quan trong việc bảo đảm thực hiện STGCND; đồng thời, cần lấy mức độ bảo đảm STGCND trong quá trình XDNTM làm một trong các tiêu chí cơ bản để đánh giá kết quả XDNTM cũng như công nhận đơn vị đạt chuẩn NTM.
10. Xây dựng và xác định nội dung đánh giá hiệu quả quản trị của chính quyền địa phương theo “quản trị tốt”
Để nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền cũng như thúc đẩy đổi mới quản trị địa phương theo mô hình “quản trị tốt”, cần xây dựng và thực hiện thể chế đánh giá quản trị địa phương theo hệ tiêu chí mới của “quản trị tốt” được hầu hết các nước trên thế giới thực hiện trong những năm gần đây.[10] Theo đó, tiêu chí đánh giá quản trị địa phương cần bao gồm các phương diện sau: (i) mức độ bảo đảm quyền con người, quyền công dân; (ii) chất lượng dịch vụ công; (iii) mức độ và hiệu quả tham gia của người dân và các bên có liên quan; (iv) mức độ tuân thủ pháp luật trong hoạt động của chính quyền; (v) công khai, minh bạch thông tin; (vi) trách nhiệm giải trình; (viii) hiệu quả hoạt động của chính quyền; (ix) hiệu quả quản trị điện tử (mức độ ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của chính quyền); (x) mức độ liêm chính; (xi) mức độ thực hiện công bằng xã hội; (xii) mức độ ổn định xã hội; (xiii) mức độ phân cấp, phân quyền cho cấp dưới. Trong những năm qua, chúng ta đã triển khai nhiều chương trình đánh giá quản trị địa phương, chẳng hạn như hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh (PAPI); chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (CPI); chỉ số cải cách hành chính; chỉ số về mức độ hài lòng của người dân đối với sự phục vụ của các cơ quan hành chính. Trong các chương trình đánh giá nói trên, đánh giá của PAPI là toàn diện nhất, tiệm cận tốt nhất với đánh giá quản trị địa phương theo tiêu chuẩn quốc tế. Mặc dù vậy, chương trình đánh giá của PAPI cũng chưa toàn diện. Mặt khác, chúng ta vẫn chưa nhấn mạnh đánh giá chính quyền địa phương cũng như đánh giá cán bộ theo các nội dung, tiêu chí nói trên trên trong các chủ trương và chính sách. Vì vậy, để thúc đẩy chính quyền cải tiến và nâng cao hiệu quả hoạt động, coi trọng hơn việc thực hiện “quản trị dân chủ”, tổ chức Đảng và chính quyền các cấp cần lãnh đạo và triển khai việc đánh giá hoạt động của chính quyền địa phương theo các nội dung trên. Lấy mức độ đạt được về hiệu quả quản trị địa phương làm một trong những tiêu chí cơ bản để đánh giá và sử dụng cán bộ, nhất là đánh giá và bổ nhiệm người đứng đầu./.
TS Nguyễn Trọng Bình
Học viện Chính trị khu vực IV
[1] Về phương diện này, có thể tham khảo kinh nghiệm của Trung Quốc trong việc xây dựng bộ tiêu chí về làng nông thôn mới (làng dân chủ - pháp quyền). Để phục vụ cho quá trình XDNTM, trên cơ sở các luật có liên quan, Bộ Dân Chính và Bộ Tư Pháp Trung Quốc đã xây dựng nên bộ tiêu chí đánh giá làng đạt chuẩn làng dân chủ - pháp quyền (làng nông thôn mới). Làng đạt chuẩn làng dân chủ pháp quyền (làng nông thôn mới) ở Trung Quốc phải đảm bảo 9 tiêu chí cơ bản với 42 tiêu chí thành phần. Chín tiêu chí cơ bản cần đảm bảo để đạt làng nông thôn mới ở Trung Quốc bao gồm: (i) sự kiện toàn về tổ chức bộ máy ở cấp làng (chi bộ Đảng, Ủy ban dân làng...); đồng thời các tổ chức ở làng đều phát huy tác dụng một cách hiệu quả (gồm 5 tiêu chí thành phần); (ii) sự kiện toàn về chế độ bầu cử dân chủ ở làng và thực hiện bầu cử theo đúng quy định của pháp luật (gồm 07 tiêu chí thành phần); (iii) có trình tự hoạt động dân chủ và sự kiện toàn của thể chế quyết sách dân chủ ở làng (gồm 5 tiêu chí thành phần); (iv) có điều lệ tự trị dân làng một cách hoàn thiện và sự kiện toàn của chế độ quản lý dân chủ ở thôn/làng (gồm có 4 tiêu chí thành phần); (v) có trình tự thực thi nhiệm vụ một cách công khai và sự kiện toàn của chế độ giám sát dân chủ thôn/làng (gồm 6 tiêu chí thành phần); (vi) triển khai sâu rộng và có hiệu quả công tác tuyên truyền, giáo dục về pháp luật và pháp chế, nhất là có kế hoạch cụ thể, có nhân viên phụ trách, có địa điểm và biện pháp cụ thể trong công tác này (gồm 5 tiêu chí thành phần); (vii) triển khai tích cực công tác hỗ trợ dịch vụ pháp luật và pháp lý ở thôn/làng, người nông dân có thể dựa vào pháp luật để duy trì, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình (gồm 2 tiêu chí thành phần); (viii) sự quy phạm hóa, thể chế hóa của quản trị tổng hợp trật tự và an toàn xã hội, an ninh nông thôn ổn định (gồm có 5 tiêu chí thành phần); (ix) kinh tế nông thôn phát triển, sự nghiệp công ích xã hội không ngừng phát triển; người dân an cư lạc nghiệp và sự phát triển hài hòa về văn minh vật chật, văn minh chính trị và văn minh tinh thần (gồm 3 tiêu chí thành phần). Dễ nhận thấy là, trong bộ tiêu chí làng nông thôn mới, Trung Quốc đặc biệt coi trọng các tiêu chí về hiệu quả hoạt động của các tổ chức ở làng, cũng như các tiêu chí về công khai, minh bạch thông tin và việc thực hiện “bầu cử dân chủ”, “quyết sách dân chủ”, “quản lý dân chủ” và “giám sát dân chủ” ở làng. Có thể điều kiện nước ta khác với Trung Quốc nên không thể hoàn toàn làm theo cách của họ. Mặc dù vậy, việc có phần lớn tiêu chí quy định và đánh giá về phát huy dân chủ ở thôn/làng đã cho thấy nhận thức của Trung Quốc về tầm quan trọng, ý nghĩa của việc phát huy dân chủ và sự tham gia của người dân ở thôn/làng. Điều này cũng hàm nghĩa là, việc xây dựng bộ tiêu chí làng/ấp nông thôn mới kiểu mẫu ở nước ta cần chú trọng các tiêu chí đánh giá về công khai, minh bạch thông tin và phát huy dân chủ ở làng/ấp.
[2] Về vấn đề này, chúng ta có thể nghiên cứu và tham khảo kinh nghiệm của Trung Quốc. Đến nay, mặc dù thôn/làng của Trung Quốc không phải là một cấp hành chính, nhưng Trung Quốc đã ban hành một luật riêng về thực hiện dân chủ ở thôn/làng (vùng nông thôn), gọi là Luật Tổ chức Ủy ban dân làng.[9] Luật Tổ chức Ủy ban dân làng (Organization law of villager committee) được ban hành năm 1998 và bổ sung, sửa đổi năm 2010. Luật này gồm 6 chương, 41 điều, trong đó, chương 1 là những quy định chung, chương 2 quy định về việc hình thành, thành phần và chức trách của Ủy ban dân làng, chương 3 quy định về bầu cử Ủy ban thôn dân, chương 4 quy định về hội nghị dân làng và hội nghị đại biểu dân làng, chương 5 quy định về quản lý dân chủ và giám sát dân chủ, chương 6 là những quy định về trách nhiệm của chính quyền các cấp đối với việc thực hiện tự trị dân làng. Việc tham khảo kinh nghiệm của Trung Quốc để xây dựng và ban hành Luật thực hiện dân chủ ở thôn/làng, cần chú ý một số phương diện sau: (i) đưa ra những quy định chung; (ii) đưa ra quy định về chức trách của Trưởng thôn/ấp và nguyên tắc, trình tự bầu cử, bãi nhiệm Trưởng thôn/ấp (bầu cử dân chủ); (iii) đưa ra quy định về trình tự, nội dung hội nghị của người dân ở thôn/ấp hoặc hội nghị đại biểu của người dân ở thôn/ấp trong quá trình bàn bạc, quyết định các vấn đề quan trọng ở thôn/làng (quyết sách dân chủ); (iv) đưa ra các quy định về xây dựng hương ước, quy ước ở thôn/làng và nội dung, phạm vi tự quản ở thôn/làng (quản lý dân chủ); (v) đưa ra các quy định về công khai thông tin trong hoạt động ở thôn/ấp và hình thức, nội dung để người dân ở ấp giám sát các hoạt động ở ấp (giám sát dân chủ); (vi) đưa ra quy định về trách nhiệm của các cơ quan có liên quan trọng việc phối hợp và đảm bảo việc thực hiện dân chủ ở thôn/làng/ấp.