Chúng ta ghi nhớ, khắc sâu bài báo Dân vận của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đăng trên Báo Sự thật số 120, ngày 15/10/1949, là một văn kiện có giá trị lý luận và thực tiễn to lớn đối với công tác dân vận của Đảng. Nội dung chứa đựng tư tưởng lớn về Nhân dân; về vai trò, sức mạnh to lớn của Nhân dân đối với sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc. Có thể nói đây là “Tuyên ngôn” về công tác Dân vận của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Bác Hồ thăm nông dân đang gặt lúa trên cánh đồng xã Hùng Sơn, huyện Đại Từ, Thái Nguyên, năm 1954. Ảnh: Tư liệu
Tác phẩm “Dân vận” ra đời cách đây đã 76 năm, vậy mà cho đến ngày nay những vấn đề Người nêu lên từ ngày đó đến nay vẫn mang tính thời sự, vẫn luôn mới mẻ và hiện đại về giá trị tư tưởng, về đạo đức về văn hóa và nhân văn đối với công tác dân vận của Đảng. Tư tưởng vì dân, do dân, dân là gốc của Nước; công tác dân vận là việc rất quan trọng: “Lực lượng của dân rất to. Việc dân vận rất quan trọng. Dân vận kém thì việc gì cũng kém. Dân vận khéo thì việc gì cũng thành công”([1]) là những điều Bác Hồ căn dặn, đến nay vẫn nguyên giá trị. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, chữ Dân là trung tâm, vì cuộc sống ấm no, hạnh phúc của Nhân dân là mục tiêu hướng tới và cả cuộc đời hoạt động cách mạng của Người luôn phấn đấu cho mục tiêu, lý tưởng ấy, Người nói: “Tôi chỉ có một sự ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước nhà được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”([2]). “Dân là gốc của nước, nước lấy dân làm gốc” là tư tưởng và phương châm hành động của các bậc hiền minh từ Đông sang Tây, từ cổ chí kim. Người đã kế thừa, kết tinh những nội dung tích cực trong quan niệm về nhân dân của Nho giáo (dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi kinh) và tinh hoa văn hóa của dân tộc, nhân loại, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, nâng tư tưởng “Lấy dân làm gốc” lên một tầm cao mới.
Thứ nhất, tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò to lớn của Nhân dân. Trong bài Dân vận, Người khẳng định:
“Nước ta là nước dân chủ.
Bao nhiêu lợi ích đều vì dân.
Bao nhiêu quyền hạn đều của dân.
Công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân.
Sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc là công việc của dân.
Chính quyền từ xã đến Chính phủ Trung ương do dân cử ra.
Đoàn thể từ Trung ương đến xã do dân tổ chức nên.
Nói tóm lại, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân”.
Trong bài nói chuyện của Bác tại lớp nghiên cứu chính trị khóa 2, Trường Đại học nhân dân Việt Nam, ngày 8/12/1956 (nay là Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh), Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Trong bầu trời không gì quý bằng nhân dân. Trong thế giới không gì mạnh bằng lực lượng đoàn kết của nhân dân”([3]). Theo Người, nhân dân là trung tâm trong mọi hoạt động, là đối tượng phục vụ của Chính phủ và Đoàn thể, tức là Đảng và Nhà nước; là lực lượng to lớn làm nên mọi thắng lợi của cách mạng. Không có lực lượng nhân dân thì không thể có cách mạng và thành quả của cách mạng. Mục tiêu của cách mạng là đấu tranh cho lợi ích và bảo đảm mọi lợi ích của nhân dân được thực hiện. Mọi quyền hạn đều thuộc về nhân dân, chính quyền từ xã đến Chính phủ, Đoàn thể từ trung ương đến xã đều do dân cử ra, hoặc tổ chức nên, đại diện cho quyền lực của nhân dân để điều hành mọi công việc như sự nghiệp đổi mới, xây dựng, kháng chiến kiến quốc và chính những công việc ấy là của dân, trách nhiệm nhân dân phải thực hiện.
Quan điểm, tư tưởng đó của Người không chỉ là mong muốn, khát vọng dành cho nhân dân mà còn là chân lý vĩnh hằng được thực tiễn lịch sử ngàn đời minh chứng và khẳng định. Tư tưởng đó là sự kết hợp bởi ý chí, tình cảm của một con người trọn đời yêu nước, thương dân, mang tâm hồn, cốt cách Việt Nam và tầm nhìn của một vị lãnh tụ thiên tài nắm bắt được bản chất, quy luật tất yếu của cách mạng. Các yếu tố đó hội tụ trong con người Hồ Chí Minh và hình thành tư tưởng lớn về vai trò của Nhân dân. Nhân dân là chủ thể sáng tạo của lịch sử, là người làm nên lịch sử. Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng nhân dân, nhưng cách mạng có thành công hay không thì vấn đề là phải tập hợp được quần chúng nhân dân thành một lực lượng có tổ chức, thành một khối đoàn kết mới tạo nên được sức mạnh, để làm nên thành công cho cách mạng. Đó là vai trò, sứ mệnh lịch sử của Đảng, Đảng lãnh đạo, tập hợp, vận động nhân dân làm cách mạng bằng công tác dân vận. Đại hội XIII của Đảng đã xác định: Nhân dân là trung tâm, Nhân dân là chủ thể của công cuộc đổi mới đất nước.
Thứ hai: Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Dân vận là vận động tất cả lực lượng của mỗi người dân, không để sót một người nào, góp thành lực lượng toàn dân để thực hành những công việc nên làm, những công việc mà đoàn thể và Chính phủ đã giao cho”([4]). Song, dân vận không phải là áp đặt, không phải là mệnh lệnh hành chính, yêu cầu dân phải làm thế này, phải làm thế kia, mà là giải thích để mọi người hiểu và thấy việc mình cần làm là cần thiết, là lo cho ngay bản thân mình, để người dân tự thôi thúc mình hành động cụ thể. Người nhấn mạnh, bất cứ việc gì đều phải bàn bạc với dân, hỏi ý kiến và kinh nghiệm của dân, cùng với dân đặt kế hoạch cho thiết thực với hoàn cảnh địa phương, rồi động viên và tổ chức toàn dân thi hành. Khi thi hành xong phải cùng với dân kiểm thảo lại công việc, rút kinh nghiệm để lần sau các công việc sẽ được làm tốt hơn, khắc phục được những nhược điểm, yếu kém.
Thứ ba, đối với cán bộ dân vận. Bác Hồ đặt ra yêu cầu rất cao đối với đội ngũ cán bộ phụ trách dân vận phải “óc nghĩ, mắt trông, tai nghe, chân đi, miệng nói, tay làm và phải thật thà nhúng tay vào việc”. Các tiêu chí này mà Bác đặt ra vừa là tiêu chuẩn cán bộ phụ trách dân vận vừa là phương pháp làm dân vận để dân vận có hiệu quả thiết thực, chứ không phải chỉ nói suông, chỉ ngồi viết mệnh lệnh. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Bác thường xuyên giáo dục đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên: “Một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền”, cán bộ phải “cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư” cho Nhân dân noi theo.
Tác phẩm Dân vận đã thể hiện sâu sắc tư tưởng trọng dân, tin dân, luôn gần gũi với Nhân dân để thấu hiểu dân tình, chăm lo dân sinh, nâng cao dân trí, thực hành dân chủ, phát huy sức mạnh của Nhân dân trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc. Là cơ sở lý luận để Đảng, Nhà nước ta đề ra các chủ trương, chính sách về công tác dân vận nói riêng, công tác xây dựng Đảng nói chung; là cẩm nang cho các tổ chức, cá nhân trong hệ thống chính trị nghiên cứu, học tập, thực hiện tốt công tác dân vận, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong giai đoạn hiện nay. Là tác phẩm tiêu biểu để mỗi tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể, mỗi cá nhân cán bộ, đảng viên, đoàn viên, hội viên, công chức, viên chức, cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang nghiên cứu học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.
Thứ tư, trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta luôn xác định công tác dân vận là nhiệm vụ có ý nghĩa chiến lược đối với sự nghiệp cách mạng của đất nước; là điều kiện quan trọng bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, củng cố và tăng cường mối quan hệ máu thịt giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân.
Đọc lại, nghiên cứu lại, tác phẩm Dân vận của Chủ tịch Hồ Chí Minh, thấy còn nhiều điều trăn trở bởi chúng ta chưa làm được, chưa thực hiện được đầy đủ những điều Người căn dặn, dù rằng trong điều kiện hiện nay, mọi cái đều thuận lợi hơn rất nhiều, không chỉ về phát triển kinh tế - xã hội mà trình độ dân trí, năng lực cán bộ có một bước tiến vượt bậc so với trước đây. Vậy mà, công tác dân vận còn nhiều hạn chế, yếu kém.
Việc thể chế hoá chủ trương, quan điểm của Đảng về công tác dân vận chưa kịp thời, nhất là cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ”. Một số chính sách chưa đáp ứng nguyện vọng, lợi ích chính đáng của nhân dân, còn nhiều bức xúc chưa được giải quyết, nhất là tình trạng xa dân, không sát dân, còn sách nhiễu dân; tệ tham nhũng vặt, tiêu cực chưa được ngăn chặn; quyền làm chủ của nhân dân ở một số nơi bị vi phạm, làm giảm lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước.
Nguyên nhân là một số tổ chức đảng, cấp ủy đảng, chính quyền chưa nhận thức đầy đủ vị trí, vai trò của công tác dân vận; chưa thấy hết trách nhiệm và chưa quan tâm đúng mức đối với công tác dân vận như Bác Hồ đã căn dặn. Người nói vận động tất cả lực lượng của mỗi người dân không để sót một người dân nào. Hiện nay, chúng ta chưa làm được như vậy vì vẫn còn hiện tượng làm việc hành chính, mệnh lệnh, được đâu hay đó. Người nói, tất cả cán bộ chính quyền, tất cả cán bộ đoàn thể và tất cả hội viên của các tổ chức nhân dân đều phải làm công tác dân vận, nhưng không ít người lại cho rằng công tác này là của ban dân vận các cấp, là của cán bộ làm công tác dân vận. Phương pháp vận động, tập hợp quần chúng chưa phù hợp với từng đối tượng, nhất là đối với đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, người theo đạo... Một số quy định về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy về công tác tuyên giáo và dân vận trong các cơ quan nhà nước, chính quyền địa phương hai cấp còn chưa rõ ràng, thiếu đồng bộ; việc chăm lo, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ làm công tác tuyên giáo và dân vận chưa thực sự đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ mới.
Thứ năm, hiện nay, đất nước ta đang bước vào kỷ nguyên mới, với thời cơ, vận hội lớn đan xen với không ít khó khăn, thách thức mới; bối cảnh tình hình thế giới có những cơ hội, song cũng xuất hiện nhiều khó khăn, thách thức khó lường. Đòi hỏi, phải thực hiện tốt công tác dân vận, phát huy mạnh mẽ vai trò to lớn của nhân dân, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước.
Đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: “Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, phát huy tinh thần “tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc”, lấy đại đoàn kết toàn dân tộc, đoàn kết quốc tế trong sáng làm động lực, huy động mạnh mẽ sức dân, gắn kết chặt chẽ ý đảng với lòng dân làm nền tảng, nhất định Việt Nam sẽ tiến vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, không ngừng phấn đấu, đóng góp nhiều hơn nữa duy trì hoà bình, ổn định, phát triển ở khu vực và trên thế giới”[5](5). Để thực hiện thắng lợi mục tiêu phát triển đất nước nhanh, bền vững, hòa bình, ổn định, bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, toàn Đảng, toàn dân ta phải tiếp tục đẩy mạnh, toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, phải làm tốt công tác dân vận, dự vào dân để xây dựng, chỉnh đốn Đảng trong sạch, vững mạnh.
Thực tế, hiếm có một Đảng cầm quyền nào mà ngay trong thời gian cầm quyền lại dũng cảm, thẳng thắn chỉ ra những yếu kém, hạn chế trong nội bộ như Đảng Cộng sản Việt Nam. Đảng xác định, trong quá trình lãnh đạo cách mạng, bên cạnh những mặt tích cực, bản chất và truyền thống tốt đẹp được phát huy, bản thân Đảng cũng còn nhiều khuyết điểm, yếu kém chậm được khắc phục. Những khuyết điểm, yếu kém của công tác xây dựng Đảng trong thời gian qua xét về tính chất là nghiêm trọng, kéo dài; về phạm vi là tương đối phổ biến ở các cấp, các ngành; về xu hướng là diễn biến phức tạp, chưa ngăn chặn, đẩy lùi được; về hậu quả là làm giảm sút niềm tin của nhân dân đối với Đảng; làm suy giảm uy tín, vai trò, sức chiến đấu và năng lực lãnh đạo của Đảng, Nhà nước. Nếu không được khắc phục kịp thời sẽ là thách thức đối với vai trò lãnh đạo của Đảng, sự tồn vong của Đảng và chế độ.
Thứ sáu, nhận thức sâu sắc rằng, động lực thúc đẩy phong trào thi đua yêu nước “Dân vận khéo” là phát huy mạnh mẽ quyền làm chủ của Nhân dân, đáp ứng lợi ích chính đáng, thiết thực của Nhân dân; kết hợp hài hòa các lợi ích; quyền lợi phải đi đôi với nghĩa vụ công dân; chú trọng lợi ích trực tiếp của người dân; huy động sức dân phải đi đôi với bồi dưỡng sức dân; “những gì có lợi cho dân thì hết sức làm, những gì có hại cho dân thì hết sức tránh”. Phương thức lãnh đạo công tác tuyên giáo và dân vận của Đảng phải gắn liền với công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong sạch, vững mạnh. Các quan điểm, chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước phải phù hợp với lợi ích của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân.
Thực hiện tốt phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Mỗi cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, nhất là người đứng đầu phải gương mẫu để nhân dân tin tưởng, noi theo; phải có trách nhiệm vận động nhân dân, xây dựng và thực hiện phong cách dân vận: “trọng dân, gần dân, hiểu dân, học dân và có trách nhiệm với dân”, “nghe dân nói, nói dân hiểu, làm dân tin”. Phát biểu bí mạc Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 13, khóa XIII, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh: “Một thước đo: mức sống và niềm tin của Nhân dân. Cụ thể là, dịch vụ công tốt hơn, cơ hội việc làm và kinh doanh rộng hơn, chi phí thời gian và thủ tục ít hơn; xã hội yên bình hơn, người dân ấm no, hạnh phúc hơn” [6]. Đây chính là kỳ vọng của Nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng.
Kỷ niệm 95 năm Ngày truyền thống công tác Dân vận của Đảng (15/10/1930 – 15/10/2025) và 26 năm Ngày Dân vận của cả nước (15/10/1999 – 15/10/2025); chào mừng đại hội Đảng bộ các cấp, tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng. Khắc sâu tư tưởng Hồ Chí Minh về Dân vận, phát huy mạnh mẽ quyền làm chủ của Nhân dân, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện thắng lợi mục tiêu xây dựng đất nước ta ngày càng giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc, vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội./.
TS. Nguyễn Văn Hùng,
Hội đồng Lý luận Trung ương
[1] Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tập.6, tr.234.
[2] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tập.15, tr.627.
[3] Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t10, tr.453.
[4] Bài báo “Dân vận” của Người đăng trên Báo Sự Thật với bút danh X.Y.Z ngày 15/10/1949.
[5] Xem bài phát biểu của Tổng Bí thư, Chủ tịch Nước Tô Lâm tại Lễ kỷ niệm 79 năm Ngày Quốc khánh nước CHXHCNVN (2/9/1945 – 2/9/2024).
[6] Xem bài phát biểu bế mạc Hội nghị BCHTW lần thứ 13, khóa XIII, ngày 8 tháng 10 năm 2025 của Tổng Bí thư Tô Lâm