Trong suốt quá trình thực hiện công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, cùng với việc khẳng định phát triển kinh tế là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt, Đảng ta đã xác định văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Đảng ta chủ trương “xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Nền văn hoá đó được xây dựng trên cơ sở kiên định chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh “Văn hoá Soi đường cho quốc dân đi”, “Nền văn hoá của nước nhà lấy hạnh phúc của đồng bào, của dân tộc làm cơ sở”, với tinh thần chủ đạo là chủ nghĩa yêu nước Việt Nam kết hợp với vai trò quan trọng của văn hoá đối với sự tồn tại và phát triển xã hội. Văn hoá tạo nguồn, khơi dậy và nhân lên mọi tiềm năng sáng tạo của con người, huy động sức mạnh nội sinh to lớn của quần chúng nhân dân đóng góp vào sự phát triển bền vững của xã hội. Đặc biệt, từ Hội nghị Trung ương 10, khóa IX đến nay, Đảng ta luôn luôn khẳng định: Văn hoá đã gắn kết chặt chẽ hơn với các lĩnh vực của đời sống xã hội, đã góp phần quan trọng vào việc giữ vững ổn định chính trị và tạo nên những thành tựu về kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại của đất nước. Đại hội XIII của Đảng tiếp tục xác định:“Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hoá, con người Việt Nam thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc”(1).
1. Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc là đòi hỏi khách quan của sự nghiệp phát triển bền vững đất nước
Bản sắc văn hoá dân tộc được coi là “tấm giấy thông hành” để mỗi quốc gia bước ra với cộng đồng nhân loại mà không bị trộn lẫn, hoà tan. Điều này càng có ý nghĩa quan trọng khi chúng ta xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và chủ động hội nhập với thế giới trong xu thế toàn cầu hoá của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Chúng ta cần nhận thức một cách đầy đủ và sâu sắc về phương hướng chung của sự nghiệp văn hoá nước ta là: Phát huy chủ nghĩa yêu nước và truyền thống đại đoàn kết toàn dân tộc, ý thức độc lập tự chủ, tự cường, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại, làm cho văn hoá thấm sâu vào toàn bộ đời sống và hoạt động xã hội, vào từng người, từng gia đình, từng tập thể và cộng đồng, từng địa bàn dân cư, tạo ra trên đất nước ta đời sống tinh thần cao đẹp, trình độ dân trí cao, khoa học phát triển, phục vụ đắc lực cho công cuộc đổi mới toàn diện, đồng bộ đất nước.
Để thực hiện tốt phương hướng chung trên đây, chúng ta cần phải tiếp tục quán triệt sâu sắc hơn các quan điểm chỉ đạo cơ bản trong quá trình xây dựng và phát triển sự nghiệp văn hoá nước ta là:
- Văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội.
- Nền văn hoá mà chúng ta đang xây dựng là nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
- Nền văn hoá Việt Nam là nền văn hoá thống nhất, đa dạng trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam; tiếp thu nhũng tinh hoa văn hoá, văn minh của nhân loại
- Xây dựng và phát triển văn hoá là sự nghiệp của toàn dân – con người là trung tâm, do Đảng lãnh đạo, trong đó đội ngũ trí thức giữ vai trò quan trọng.
- Văn hoá là một mặt trận, xây dựng và phát triển văn hoá là một sự nghiệp cách mạng lâu dài, đòi hỏi phải có ý chí cách mạng và sự kiên trì thận trọng.
Những quan điểm này đều mang tính chiến lược lâu dài, nhất quán, xuyên suốt trong quá trình xây dựng và phát triển sự nghiệp văn hoá ở nước ta. Sự nghiệp sáng tạo văn hoá, xây dựng nền văn hoá mới là sự nghiệp của toàn dân. Chúng ta cần phát huy tính tích cực chính trị của công dân, chú trọng tới các phong trào quần chúng trong tổ chức và xây dựng nền văn hoá Việt Nam. Tin tưởng vào nhân dân, biết khai thác và khuyến khích sức mạnh sáng tạo trong nhân dân, tạo điều kiện và cơ hội cho nhân dân tham gia vào sáng tạo, bảo tồn, truyền bá và hưởng thụ các giá trị văn hoá là trách nhiệm to lớn của Đảng, Nhà nước và toàn bộ hệ thống chính trị của nước ta.
Bản sắc văn hoá dân tộc không phải là cái ngưng đọng, bất biến mà luôn phát triển một cách biện chứng theo xu hướng tích lũy, thu nạp những điều tốt đẹp, tiến bộ, đồng thời loại bỏ cái xấu, cái lạc hậu không phù hợp với thời đại. Trải qua hàng nghìn năm lịch sử văn hoá Việt Nam đã vượt qua thế bị động để tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại, làm giàu thêm bản sắc của mình. Bản sắc dân tộc của văn hoá Việt Nam bao gồm những giá trị bền vững, những tinh hoa được vun đắp qua hàng ngàn năm lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước, tạo thành những nét đặc sắc của cộng đồng các dân tộc Việt Nam và con người Việt Nam. Lịch sử dân tộc ta ngay từ thời dựng nước là lịch sử không ngừng đấu tranh chống ngoại xâm để giành và giữ nền độc lập, tạo nên phẩm chất cao cả và thiêng liêng nhất của bản sắc văn hoá dân tộc, đó là tinh thần yêu nước thương nòi, đồng tâm hiệp lực chống giặc ngoại xâm. Bản sắc văn hoá Việt Nam thật sự là vũ khí tinh thần sắc bén để giác ngộ, cổ vũ mọi tầng lớp nhân dân tập hợp dưới ngọn cờ đại nghĩa. Ngay từ năm 1943 khi chiến tranh thế giới lần thứ 2 đang diễn ra ác liệt trên khắp thế giới, dù chưa giành được chính quyền, Đảng ta đã đưa ra đề cương văn hoá với nguyên tắc dân tộc, khoa học và đại chúng. Không phải ngẫu nhiên mà nguyên tắc dân tộc được đặt lên hàng đầu. Trong hoàn cảnh lúc đó, dân tộc hoá là vũ khí mầu nhiệm chống lại văn hoá nô dịch để bảo tồn và phát huy ngôn ngữ dân tộc. Ngày 24 tháng 11 năm 1946 - Hội nghị Văn hoá toàn quốc lần thứ nhất được triệu tập, dưới ngọn cờ của Đảng, trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta luôn coi trọng mặt trận văn hoá mà cốt lõi của nó là bản sắc văn hoá dân tộc, phát huy vai trò của nhân dân, kế thừa, phát triển văn hoá của dân tộc. Hơn 91 năm qua từ khi có Đảng, việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá dân tộc Việt Nam đã trở thành sợi chỉ đỏ xuyên suốt trong các văn kiện của Đảng về văn hoá, văn nghệ, về xây dựng và phát huy giá trị văn hoá, sức mạnh con người Việt Nam. Đảng ta tiếp tục chỉ rõ: “Tập trung nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hoá và chuẩn mực con người gắn với giữ gìn, phát triển hệ giá trị gia đình Việt Nam trong thời kỳ mới. Quan tâm chăm lo công tác giáo dục, bồi dưỡng và bảo vệ trẻ em, thiếu niên, nhi đồng. Tăng cường giáo dục lòng yêu nước, lòng tự hào dân tộc, truyền thống và lịch sử dân tộc, ý thức trách nhiệm xã hội cho các tầng lớp nhân dân, nhất là thanh niên”(2).
2. Phát huy vai trò công tác dân vận trong vận động nhân dân góp phần tích cực xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc
Một là, công tác dân vận cần thực hiện tốt sự phối hợp với các cấp uỷ Đảng, tổ chức đảng, các bộ, ban ngành, địa phương, mặt trận, các đoàn thể trong việc tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện thắng lợi đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước về văn hoá, văn nghệ. Phát huy ý thức tự giác của toàn dân xây dựng và thực hiện các chế tài, quy định, quy ước xã hội, bảo đảm công bằng về cơ hội và thụ hưởng văn hoá. Khắc phục sự chênh lệch về trình độ phát triển và đời sống văn hoá hoá giữa các vùng, miền, các giai tầng xã hội, quan tâm đến vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, các khu công nghiệp...Trong điều kiện khó khăn của đại dịch Covid-19, cần quan tâm đầu tư vào công nghệ số, công nghệ số trong lĩnh vực văn hoá nghệ thuật; chú trọng tới hiệu quả hoạt động của các đoàn văn hoá nghệ thuật, nhà hát truyền hình, online… để phục vụ nhân dân, góp phần nâng cao mức hưởng thụ văn hoá tinh thần của nhân dân các dân tộc, góp phần tích cực trong việc thực hiện phong trào“Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá ”. Đồng thời, đấu tranh phòng, chống, ngăn ngừa với các tệ nạn xã hội, văn hoá phẩm thiếu lành mạnh, phản động tác động tiêu cực đến đời sống tinh thần của nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ. Công tác phối hợp giữa các cấp, các ban, ngành, đoàn thể cần được tăng cường và ngày càng chặt chẽ, đồng bộ hơn, căn cứ vào tính chất, chức năng, nhiệm vụ và điều kiện thực tế của mỗi cơ quan, đơn vị. Khi phong trào có sự phát triển đồng bộ, vững chắc ở hầu hết các địa phương, đơn vị thì vấn đề nâng cao chất lượng phong trào rất cần được quan tâm. Việc bình xét các danh hiệu thi đua văn hoá, phải được tổ chức công khai, minh bạch, dân chủ ở cơ sở và việc công nhận các danh hiệu của phong trào được tiến hành chặt chẽ, nghiêm túc tạo sự đồng thuận trong xã hội, được nhân dân đồng tình, ủng hộ và phấn khởi, tin tưởng thực hiện phong trào.
Hai là, công tác dân vận góp phần vận động và tuyên truyền quần chúng nhân dân thực hiện và hưởng thụ những thành tựu khoa học kỹ thuật của nhân loại thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, ấn phẩm chính thống, tuyên truyền tích cực theo phương châm “nghe dân nói, nói dân hiểu, làm dân tin”, không chỉ phục vụ nhiệm vụ chính trị mà còn cung cấp cho nhân dân nhiều thông tin, định hướng về kinh tế, chính trị, văn hóa - xã hội của địa phương, trong nước và quốc tế. Đặc biệt, trong phòng, chống đại dịch Covid-19 “chống dịch như chống giặc”, cần tuyên truyền đa dạng trên các phương tiện thông tin, cổ động trực quan về thực hiện 5K đến với mọi người dân. Tiếp tục xây dựng nội dung tuyên truyền về xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở; về học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh thông qua phong trào thi đua “Dân vận khéo”, góp phần cùng các cấp chính quyền thực hiện cuộc vận động “Xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” để phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội ở địa phương, cơ sở, củng cố niềm tin của nhân dân vào Đảng, Nhà nước và thắng lợi của công cuộc đổi mới đất nước.
Ba là, công tác dân vận cần chủ động lắng nghe, nắm bắt kịp thời tâm tư, tình cảm của những người làm công tác văn học nghệ thuật để từ đó làm tốt công tác tham mưu cho Đảng, chính quyền các cấp định hướng sáng tác, chăm lo vật chất và tinh thần để giới văn nghệ sĩ hoàn thành tốt những nhiệm vụ chính trị mà Đảng đề ra. Giới văn nghệ sĩ Việt Nam từ trước đến nay luôn là những chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng văn hoá. Đảng, Nhà nước và nhân dân ta luôn đặt niềm tin vào các văn nghệ sĩ và mong đợi đội ngũ những người làm công tác văn học nghệ thuật có những tác phẩm hay, có tầm vóc lớn, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hoá tinh thần của nhân dân và góp phần xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.
Đề tài lịch sử dân tộc tiếp tục được tái hiện, đặc biệt là ở nhiều loại hình nghệ thuật, trong đó có một số tác phẩm được đầu tư khá công phu. Hoạt động nghiên cứu, sưu tầm, xuất bản các công trình về sử thi, ca dao, dân ca và nhạc cổ truyền được đẩy mạnh. Sân khấu tiếp tục có những tìm tòi, tìm được những hướng đi mới kết hợp giữa truyền thống với hiện đại. Hàng năm, số lượng và thể loại điện ảnh được đầu tư và ra mắt công chúng ngày càng có chất lượng. Hoạt động sáng tác mỹ thuật có nhiều tìm tòi về cách thức biểu đạt ngôn ngữ riêng, về phong cách và đã tổ chức được nhiều cuộc triển lãm, mở rộng giao lưu văn hoá trong nước và với nhiều nước trên thế giới. Sinh hoạt âm nhạc và thị trường các sản phẩm âm nhạc sôi động, thu hút sự quan tâm của lớp trẻ. Các ngành nghệ thuật múa, nhiếp ảnh, kiến trúc, văn nghệ dân tộc thiểu số có nhiều tiến bộ. Các hội văn học nghệ thuật có sự gia tăng về số lượng và đã tổ chức được nhiều hình thức hoạt động mới, có tác dụng tích cực đối với đời sống xã hội.
Bốn là, công tác dân vận vận động giới doanh nhân để góp phần tạo dựng văn hoá Việt Nam trong kinh doanh. Xây dựng văn hoá kinh doanh là một việc làm có tính thực tế mà mục tiêu cụ thể là nhằm làm cho toàn bộ quá trình sản xuất kinh doanh, tức yếu tố đóng vai trò rất quyết định đối với nền sản xuất của đất nước trở nên ngày càng mang tính văn hoá cao thể hiện trên cả ba mặt: Văn hoá doanh nhân; Văn hoá thương trường; Văn hoá doanh nghiệp. Đây là ba bộ phận hợp thành văn hoá kinh doanh theo nghĩa toàn vẹn nhất, trong đó văn hoá doanh nghiệp có thể xem là bộ phận có vai trò quan trọng, là đầu mối trung tâm của quá trình xây dựng văn hoá kinh doanh hiện nay. Công việc ấy hoàn toàn phù hợp với đất nước "hàng ngàn năm văn hiến" đồng thời nó cũng hoàn toàn phù hợp với những yêu cầu của thời đại, với xã hội thông tin và nền kinh tế tri thức đã được Đảng, Nhà nước ta xác định trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội thời kỳ 2021-2030 và tầm nhìn đến năm 2045.
Năm là, công tác dân vận góp phần làm tốt công tác vận động, tuyên truyền quần chúng nhân dân ngày càng có ý thức sâu sắc hơn về một nền văn hoá thống nhất trong đa dạng – một nhân tố cơ bản và sống còn của văn hoá Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế một cách sâu rộng. Hơn 35 năm qua, thực hiện công cuộc đổi mới đất nước, văn hoá của 54 dân tộc anh em trong đại gia đình dân tộc Việt Nam có điều kiện phát triển. Văn hoá truyền thống của đồng bào các dân tộc thiểu số được coi trọng. Nhiều giá trị văn hoá được phát huy, bảo tồn, gìn giữ góp phần quan trọng vào việc củng cố, nâng cao tinh thần đoàn kết và bình đẳng giữa các dân tộc. Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hoá đã dành nhiều dự án cho việc, bảo tồn, tôn tạo nâng cấp các di sản văn hoá của các dân tộc. Các tài sản văn hoá vật thể và phi vật thể của đất nước, ở nhiều vùng, miền được tìm tòi, có những phát hiện mới mang lại những giá trị bổ ích về tinh thần và phục vụ thiết thực cho phát triển ngành văn hoá - du lịch. Mức hưởng thụ và đời sống văn hoá của nhân dân ta nói chung, và của đồng bào các dân tộc được cải thiện, nâng cao. Hoạt động giao lưu văn hoá - nghệ thuật giữa các dân tộc được tổ chức với các hình thức ngày càng đa dạng, sinh động ở những quy mô khác nhau, đã có ảnh hưởng tích cực đến tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, góp phần thúc đẩy kinh tế – xã hội của đất nước phát triển bền vững. Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá” đã được triển khai rộng khắp, bắt đầu từ mỗi gia đình, làng, bản, đơn vị, cơ quan, trường học… đã có tác dụng động viên ý thức tự giác của mỗi người trong xây dựng và phát triển văn hoá. Cuộc vận động xây dựng gia đình văn hoá đạt được những kết quả nhất định cả về số lượng và chất lượng. Các gia đình sống yên lành, hạnh phúc, tình cảm vợ chồng, đạo đức gia phong được giữ gìn trọn vẹn: “Ông bà mẫu mực, cháu con thảo hiền”. Trong đại dịch Covid-19 gặp nhiều khó khăn, thách thức, lại xuất hiện nhiều giá trị nhân văn, tình người, chia sẽ giúp đỡ lẫn nhau trong cuộc sống như: “ATM gạo, ATM ô xy”, khẩu trang miễn phí, bữa cơm “0 đồng”, chợ xanh“0 đồng”…; Chương trình “Triệu túi an sinh” hộ trợ người khó khăn, yếu thế trong giãn cách xã hội, gắn kết yêu thương với cộng đồng trong sáng, thể hiện tinh thần mình vì mọi người, mọi người vì mình được lan toả trong xã hội, nét đẹp văn hoá, nhân văn, nghĩa tình của con người Việt Nam.
* *
Để xây dựng được nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc ngay tại mỗi địa bàn dân cư, các cấp uỷ Đảng, chính quyền và các cơ quan chức năng quản lý lĩnh vực văn hoá cần quan tâm đúng mức và đầy đủ vấn đề xây dựng thiết chế văn hoá ở cơ sở và phát huy vai trò đội ngũ cán bộ văn hoá ở cơ sở. Công tác dân vận cần phối hợp với công tác tuyên giáo tham mưu cho các cấp uỷ Đảng, chính quyền củng cố và thực hiện có hiệu quả thiết chế văn hoá cơ sở để tạo điều kiện cho nhân dân tham gia sinh hoạt văn hoá, nhất là những vùng khó khăn, vùng sâu, vùng xa. Đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân không ngừng được nâng cao, công bằng và dân chủ từng bước được thực hiện rộng rãi, là tiền đề cơ sở quan trọng để củng cố niềm tin, nâng cao tính tích cực chính trị của quần chúng nhân dân đối với việc xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Công tác dân vận chỉ phát huy vai trò thực sự khi huy động được mọi tầng lớp nhân dân và toàn bộ hệ thống chính trị tích cực tham gia, phát huy sức mạnh nội lực của nhân dân để xây dựng nền văn hoá Việt Nam thực sự là động lực tinh thần góp phần tiếp tục thực hiện thắng lợi, toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ vững chắc tổ quốc, vì mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội./.
TS. Nguyễn Văn Hùng,
Hội đồng Lý luận Trung ương
…………………………………………………………..
Chú thích: (1,2). Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1. Nxb. CTQGST, Hà Nội-2021, tr.115-116; tr.143.