Lịch sử xã hội loài người cứ tiến lên theo quy luật của nó với những nấc thang phát triển xã hội sau cao hơn xã hội trước và cuối cùng nhất định tiến tới chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản. Những nấc thang vô cùng lớn lao đó là những thời đại được đánh dấu bằng cột mốc lịch sử, sự kiện trọng đại hoặc các cuộc cách mạng điển hình. Lịch sử xã hội loài người do chính con người tạo ra và trong sự phát triển của nhân loại có những dân tộc, những sự kiện khai sáng, kiến tạo nên những chế độ mới, thời cuộc mới. Dân tộc Việt Nam đã làm nên cách mạng Tháng Tám và đó là một cuộc cách mạng làm thay đổi vận mệnh của các nước thuộc địa, thay đổi tính chất của thời đại.
Nhìn lại lịch sử trong mấy thế kỷ qua, chủ nghĩa tư bản đã từng làm mưa làm gió, thống trị toàn thế giới và tự coi đó là thời đại vĩnh hằng. Đã có lúc “mặt trời không bao giờ lặn” trên đất nước Anh. Đã có những năm dài mênh mông không bờ bến những quốc gia thuộc địa của thực dân Pháp, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha ở các nước châu Á, châu Phi, Mỹ La tinh.
Giữa lúc chủ nghĩa tư bản đang cực thịnh như thế thì tư tưởng về chủ nghĩa xã hội ra đời. Lúc đầu lý thuyết về chủ nghĩa xã hội chỉ được ví như “bóng ma ám ảnh châu Âu”, nhưng với lý luận khoa học của Mác, Ăng-ghen và Lê-nin, lý thuyết đó đã trở thành một học thuyết khoa học về phát triển xã hội. Chủ nghĩa xã hội từ chỗ là lý luận khoa học đầy sáng tạo của chủ nghĩa Mác Lê-nin đã trở thành hiện thực, đó là Cách mạng Tháng Mười Nga. Thắng lợi của chủ nghĩa xã hội cách mạng tháng Mười Nga là sự đột phá vĩ đại, là bản anh hùng ca sáng ngời mở ra thời đại mới – thời đại quá độ lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới.
Cách mạng tháng Mười thực chất là cuộc cách mạng giải phóng xã hội, giải phóng giai cấp, chặt đứt xiềng xích của chế độ tư bản chủ nghĩa ở mắt xích yếu nhất, mở đầu một kiểu tổ chức xã hội mới, tiến tới chế độ mới không có người bóc lột người. Nhưng còn một gông xiềng thứ hai do chủ nghĩa tư bản gây ra vẫn còn tồn tại. Đó là chủ nghĩa thực dân cùm chân, đè đầu, cưỡi cổ nhân dân các nước thuộc địa. Việt Nam ở trong hoàn cảnh đó với hai tầng áp bức là chủ nghĩa thực dân và chế độ phong kiến. Với truyền thống yêu nước và ý chí quật cường của dân tộc, có biết bao chí sĩ, anh hùng từng đứng lên phất cờ giải phóng dân tộc. Các bậc sĩ phu, anh hùng hào kiệt trí tuệ, mưu lược có thừa nhưng đều thất bại, mọi phong trào chống Pháp cứu nước đều bị chìm trong biển máu. Lịch sử Việt Nam và các nước thuộc địa khi ấy khao khát một đường đi để có thể giải phóng cho mình và tiến bước cùng thời đại. Đi đâu, đến đâu, làm thế nào là câu hỏi lớn. Nhưng rồi chính lịch sử đã có một đáp án hoàn hảo: Bác Hồ - Chủ tịch Hồ Chí Minh và Cách mạng Tháng Tám của Việt Nam đã giải đáp trọn vẹn câu hỏi lớn đó. Với lòng yêu nước thương dân vô bờ bến, với trí tuệ tuyệt vời và am hiểu thấu đáo đông – tây – kim – cổ, với việc vận dụng và phát triển sáng tạo, tài tình những nguyên lý của chủ nghĩa Mác Lê-nin vào điều kiện Việt Nam, Bác Hồ đã sáng lập ra Đảng, cùng Đảng lãnh đạo toàn dân đánh Pháp., đuổi Nhật, tiến hành Cách mạng Tháng Tám thành công.
Cách mạng Tháng Tám là bài ca về sự tài tình của Bác Hồ và Đảng ta trong việc nhận định thời cuộc, nắm chắc tình hình và chớp thời cơ. Hội nghị Trung ương Đảng tại Pắc Bó tháng 5-1941 đã chỉ rõ: Trong lúc này, nếu không giải quyết được vấn đề dân tộc giải phóng, không đòi được độc lập, tự do cho toàn thể dân tộc, thì toàn thể quốc gia, dân tộc còn chịu mãi kiếp trựa trâu, mà quyền lợi của bộ phận, giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại được. Rồi ngay khi Nhật, Pháp đánh nhau đêm 9/3/1945, Thường vụ Trung ương Đảng ta ra chỉ thị: Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta, và ngay sau đó phát động toàn dân vùng lên đẩy mạnh đuổi phát xít Nhật. Nắm bắt cơ hội lúc đó chín muồi cho một cuộc khởi nghĩa, Đảng ta chủ trương phát động cao trào kháng Nhật mạnh mẽ và hạ lệnh Tổng khởi nghĩa. Lệnh Tổng khởi nghĩa đã được toàn dân ủng hộ, tập trung sức mạnh đập tan bộ máy thống trị của Ngụy quyền do Nhật lập ra, giành lại toàn bộ chính quyền về tay nhân dân.
Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám chấm dứt gần 100 năm đô hộ của thực dân Pháp, 5 năm chiến đóng và khống chế của Nhật, thống nhất đất nước, giành quyền làm chủ chế độ của quần chúng lao động; lập nên nhà nước cộng hòa đầu tiên ở Việt Nam và Đông Nam Á; đóng góp vào phong trào giải phóng dân tộc trên toàn thế giới một cách trọn vẹn nhất, chặt đứt xiềng xích của chủ nghĩa thực dân kiểu cũ, thức tỉnh các dân tộc bị áp bức trên toàn thế giới đứng dậy, tự giải phóng mình.
Tháng Tám - Mùa thu Cách mạng mãi mãi đi vào lịch sử đất nước như một trong những bản hùng ca hào hùng nhất. 77 năm đã trôi qua nhưng bài ca Tháng Tám mãi mãi được ngân nga xao động lòng người bởi sự trọn vẹn và kỳ diệu. Đó là bản anh hùng ca sáng ngời khí phách của dân tộc Việt Nam. Làm nên bản hùng ca ấy là dân tộc Việt Nam với sự dẫn dắt tài tình của đội quân tiên phong là Đảng Cộng sản Việt Nam quang vinh do Bác Hồ kinh yêu sáng lập và rèn luyện.
GS.TS Vũ Văn Hiền