Thụy Sỹ và Liên minh châu Âu (EU) có mối quan hệ phức tạp. Câu hỏi được đặt ra là: Vì sao suốt 30 năm sau khi từ chối gia nhập EU, Thụy Sỹ vẫn không thay đổi quyết định?
* Khách hàng khó tính
Đối với EU, Thụy Sỹ là một khách hàng khó tính. Năm 1992, quốc gia này đã bỏ phiếu “Không” để gia nhập Khu vực Kinh tế châu Âu (EEA). Năm 2021, nước này đã đơn phương cắt đứt các cuộc đàm phán về một thỏa thuận khung với EU. Khi nói đến hợp tác kinh tế, Thụy Sỹ luôn nói: “Có, tuyệt vời”, nhưng khi câu hỏi chuyển sang sự hội nhập chính trị nhiều hơn, hoặc thậm chí là tư cách thành viên, thì lại nói: “Không, cảm ơn”.
Trong nhiều năm, EU và Thụy Sỹ đã làm việc để hàn gắn lại mối quan hệ lâu dài của họ. Trong bước ngoặt mới nhất, Chính phủ Thụy Sỹ đã trình bày kế hoạch mới của mình - một loạt các hiệp định ngành mới thay vì một hiệp ước tổng thể. Tổng thống Thụy Sỹ Ignazio Cassis tuyên bố vào ngày 25/2 rằng: “Độc lập dân tộc là một phần lịch sử và bản sắc của chúng tôi”.
Nhiều người Thụy Sỹ nhìn nhận mọi thứ theo cách khác. Họ thích tự coi mình là một người yêu tự do, độc lập và sẵn sàng chống lại các bậc thầy nước ngoài. Fabio Wasserfallen, Giáo sư chính trị châu Âu tại Đại học Bern, cho biết: “Thụy Sỹ quá giàu và quá ổn định để muốn gia nhập EU. Ông lập luận rằng động cơ này quan trọng hơn tình yêu tự do. Vậy vấn đề thực sự ở đây là tâm lý hay tiền bạc? Tại sao Thụy Sỹ có xu hướng luôn áp dụng biện pháp "phanh tay" trong quan hệ với EU?
* Thụy Sỹ quá giàu
Một trong những vấn đề lớn nhất theo quan điểm của người Thụy Sỹ là sự phân chia giàu nghèo. Thụy Sỹ sẽ không chỉ là một trong những nước đóng góp ròng cho EU - một trong những quốc gia trả nhiều hơn số tiền bỏ ra - mà mức lương của Thụy Sỹ cũng cao hơn đáng kể so với EU. Do đó, Thụy Sỹ sợ "bán phá giá tiền lương" và nhập cư vào hệ thống phúc lợi của mình.
Stefanie Walter - Giáo sư quan hệ quốc tế và kinh tế chính trị tại Đại học Zurich - nói: “Theo quan điểm của tôi, việc di chuyển tự do của người dân là một lý lẽ quan trọng để chống lại việc gia nhập EU đối với nhiều người Thụy Sỹ cũng như người Anh. Bà Walter nói, có một số lượng lớn người di cư EU ở Thụy Sỹ, giống như ở Anh.
Giáo sư Wasserfallen chia sẻ quan điểm này: “Việc di chuyển tự do của mọi người đã gây ra các vấn đề hữu hình liên quan đến tiền lương.” Thụy Sỹ đặc biệt dễ bị ảnh hưởng vì lý do địa lý và ngôn ngữ - một người Pháp làm việc ở miền Tây Thụy Sỹ dễ dàng hơn là học một ngôn ngữ Scandinavia.
Giáo sư Wasserfallen nói rằng Thụy Sỹ không phải là đặc biệt. Chỉ là nhiều yếu tố khiến việc gia nhập EU trở nên hấp dẫn đối với các nước khác, nhưng không quan trọng đối với Thụy Sỹ, khi nước này là một trong những quốc gia có nền chính trị ổn định nhất trên thế giới.
Từ góc độ kinh tế cũng vậy, tư cách thành viên không còn hấp dẫn nữa. Theo ông Wasserfallen, kể từ khi EU mở rộng về phía đông, việc gia nhập kém hấp dẫn hơn đối với một quốc gia như Thụy Sỹ. Điều đó cũng đúng với các quốc gia như Đan Mạch hay Thụy Điển.
Hơn nữa, vị thế đặc biệt của Thụy Sỹ đã hoạt động tốt. Giáo sư Walter cho rằng thỏa thuận với các hợp đồng song phương cho đến nay đã cho phép Thụy Sỹ có mối quan hệ chặt chẽ nhưng trực tiếp với EU phù hợp với nhu cầu của Thụy Sỹ. Do đó, không có gì ngạc nhiên khi phần lớn dân số và phần lớn giới chính trị và kinh doanh muốn giữ nguyên hiện trạng, bà Walter nói.
* Dân chủ trực tiếp
Cử tri Thụy Sỹ có thể bỏ phiếu về các vấn đề nhiều lần trong năm, kể cả ở cấp quốc gia. Dân chủ trực tiếp là điều thiêng liêng của quốc gia này. Nhiều người Thụy Sỹ lo lắng rằng tư cách thành viên EU sẽ hạn chế quyền tham gia chính trị của họ vì một số cơ quan có thẩm quyền của EU sẽ hủy bỏ các quyết định trưng cầu dân ý.
Một trong những nhà phân tích chính trị nổi tiếng nhất ở Thụy Sỹ, Claude Longchamp, coi dân chủ trực tiếp là rào cản rõ ràng nhất đối với tư cách thành viên EU. Ông chỉ ra rằng đa số cử tri Thụy Sỹ và đa số các bang sẽ không muốn phải chấp thuận việc gia nhập EU.
Ông Wasserfallen cũng coi dân chủ trực tiếp là một lý do, ít nhất là về mặt lịch sử, tại sao Thụy Sỹ không thuộc EU: “Việc gia nhập EEA đã bị từ chối một cách sít sao trong một cuộc trưng cầu dân ý vào năm 1992. Nếu nó được thông qua, mọi thứ có thể đã diễn ra theo hướng khác”. Nói một cách khác dân chủ trực tiếp đã đặt ra một con đường khác với EU từ 30 năm trước.
Chủ quyền thường được đưa ra khi các lập luận chống lại việc gia nhập EU được liệt kê. "Các thẩm phán nước ngoài" đã trở thành một khẩu hiệu chính trị. Đối với một số lĩnh vực - ví dụ, trong lĩnh vực tài chính - khuôn khổ quy định tương đối mỏng của Thụy Sỹ so với EU là một lợi thế thị trường. Không thể từ bỏ chủ quyền đối với quy trình lập pháp một cách nhẹ nhàng.
Theo nhà phân tích chính trị Longchamp, đây là vấn đề về tâm lý: "Thụy Sỹ thực sự muốn độc lập nhất có thể". Đa số dân chúng rõ ràng có chung quan điểm này.
* Bảo hộ nông nghiệp
Ở Iceland, tất cả là về đánh bắt cá, ở Na Uy, ngành công nghiệp dầu mỏ cản trở việc trở thành thành viên của EU. Ở Thụy Sỹ, một trở ngại lớn là ngành nông nghiệp được trợ cấp cao được bảo hộ bởi thuế quan và hạn ngạch nhập khẩu. Giáo sư Wasserfallen lưu ý sẽ là một vấn đề nếu làm cho chế độ trợ cấp của Thụy Sỹ tương thích với hệ thống châu Âu.
Việc Thụy Sỹ không phải là thành viên của EU có nghĩa là nước này được coi là trung lập hơn các quốc gia như Áo, Ireland hoặc Thụy Điển. Việc gia nhập EU sẽ làm suy yếu tính trung lập của Thụy Sỹ. Tính trung lập như một nhãn hiệu giúp Thụy Sỹ quảng bá “các văn phòng tốt” và định vị Geneva như một thành phố chủ nhà. So với các đối thủ cạnh tranh - Vienna, Oslo và Helsinki - Thụy Sỹ có vị thế tốt hơn nếu không nằm trong EU.
Ông Wasserfallen nói rằng các văn phòng tốt quan trọng hơn đối với các quốc gia như Thụy Sỹ và Áo hơn là trọng lượng gia tăng gắn liền với tư cách thành viên EU. Ông Wasserfallen giải thích: “Pháp muốn gia nhập EU vì nước này có thể thực hiện nhiều ảnh hưởng hơn trên toàn cầu theo cách đó. "Không giống như Pháp, Thụy Sỹ chưa bao giờ có tham vọng trở thành một cầu thủ toàn cầu".
Vì vậy, có một số lý do khiến Thụy Sỹ không muốn gia nhập EU và thậm chí đã từ chối một thỏa thuận khung với Brussels vào năm ngoái. Nhưng thay vào đó Thụy Sỹ muốn gì?
Trong một diễn biến mới nhất, Chính phủ Thụy Sỹ đã đưa ra quan điểm đàm phán về một nỗ lực mới trong việc xây dựng lại quan hệ với EU. Các bộ trưởng của Chính phủ Thụy Sỹ xác nhận một lần và mãi mãi rằng cách tiếp cận hiệp ước khung mong muốn của EU “không còn được xem xét nữa”. Hiện nó đã quyết định tìm kiếm một loạt các hiệp định ngành mới thay vì một thỏa thuận tổng thể. Không rõ Brussels sẽ phản ứng như thế nào với đề xuất này.
Thụy Sỹ dường như muốn mọi thứ giữ nguyên như hiện tại. Giáo sư Walter nói, vấn đề là EU nhận thức được rằng hiện trạng mang lại cho Thụy Sỹ những lợi thế mà ngay cả một số nước EU không có. "Đây là vấn đề đối với EU vì nó đánh thức sự đố kỵ". Nhà phân tích Longchamp cũng nói rằng EU đã quay lưng lại với khái niệm tư cách thành viên một phần.
Tuy nhiên, mối quan hệ EU đối với Thụy Sỹ luôn được coi trọng. Bộ trưởng Tư pháp Karin Keller-Sutter khẳng định: “Mục đích của chúng tôi là ổn định quan hệ song phương với EU".
Bộ trưởng Kinh tế Guy Parmelin cho biết, EU là đối tác thương mại lớn nhất của Thụy Sỹ và 380.000 công nhân qua biên giới đã di chuyển qua biên giới Thụy Sỹ mỗi ngày. Ông nói: “Thụy Sỹ hội nhập chặt chẽ hơn với nền kinh tế nội địa của EU so với nhiều nước thành viên EU".
Thụy Sỹ cũng sẵn sàng xem xét việc tiếp tục hợp tác với EU trong các cuộc đàm phán trong tương lai, nhưng điều đó sẽ không dẫn đến việc trở thành thành viên của EU. Thay vào đó, nó sẽ dẫn đến một cuộc tranh luận thứ hai về EEA. Vì vậy, sau 30 năm, cuộc giằng co kéo dài giữa châu Âu và Thụy Sỹ sẽ vẫn còn tiếp diễn./.
Theo Tố Uyên (TTXVN tại Geneva)