trang thông tin điện tử

Gia đình ngày nay đang biến đổi mạnh mẽ về cơ cấu, chức năng, về các hình thức và chuẩn mực trong quan hệ xã hội, nhưng vị trí, vai trò của nó đối với sự phát triển của xã hội thì vẫn không thay đổi.

Đã có lúc người ta nghĩ rằng kinh tế thị trường và sự tự do cạnh tranh lợi nhuận đã có thể đưa con người vượt ra ngoài những “sự kìm toả” của gia đình để tìm thấy một thứ hạnh phúc khác gắn liền với các điều kiện vật chất, sự sang giàu về tiền bạc, sự “giải phóng về tình dục”, sự xoá bỏ các mối ràng buộc về huyết thống, thế hệ và giới tính...Cũng vào thời điểm đó, trong những năm cuối cùng của cuộc đời mình, nhà sử học vĩ đại A. Toynbee, người dành cả cuộc đời để nghiên cứu về sự thịnh suy của các nền văn minh đã nghĩ khác. Nhìn nhận sự khủng hoảng của xã hội phương Tây với một thái độ hết sức đau lòng, ông đã thốt lên rằng giá như thế giới này tồn tại như một gia đình thì tốt biết bao, nhân loại ít nhất cũng tránh được hai cuộc đại chiến thế giới.

Ngày nay, trong sự nhiễu loạn của nhiều chuẩn mực, giá trị dưới tác động của kinh tế thị trường, lợi nhuận và cạnh tranh đã khiến cho nhiều chuẩn mực gia đình cũng trở nên xáo trộn. Các chuẩn mực gia đình cũ phải đối diện phũ phàng với những biến thiên mạnh mẽ của môi trường xã hội và nhiều điểm không còn phù hợp với xã hội mới, nhưng nhiều chuẩn mực mới cũng lại chưa có đủ sự vững vàng và sâu sắc từ thời gian và thực tiễn để có thể tồn tại. Tất cả tạo nên những dấu hiệu ban đầu của một sự khủng hoảng về gia đình ở nơi này, nơi khác.

Bởi vậy, chúng ta cần phải thống nhất những định hướng chung trong việc duy trì sự ổn định của gia đình, tạo điều kiện để gia đình phát huy được vị thế, vai trò và chức năng của nó đối với sự phát triển của xã hội. Theo chúng tôi, những định hướng này cần tập trung vào những điểm cơ bản sau đây :

1. Củng cố, phát huy và nâng cao hệ giá trị văn hóa gia đình.

Thực tế cho thấy, trong những năm gần đây, sự tôn trọng gia đình ở nhiều tầng lớp xã hội, nhất là thế hệ trẻ đang bị giảm sút mạnh mẽ. Nếu xem xét gia đình với tư  cách là một giá trị thì giá trị đó đang có xu hướng ngày càng bị xem nhẹ. Điều này có những nguyên nhân từ cơ sở xã hội, từ sự nhận thức và cũng từ chính bản thân sự kém bền chặt của gia đình. Bởi vậy để nâng cao vị trí và vai trò của gia đình và văn hóa gia đình trong xã hội hiện đại chúng ta phải tìm ra phương thức để trả lại cho gia đình những giá trị đích thực của nó.

Việc gia đình có thể chiếm được hay không những vị trí cao trong thang bảng giá trị của xã hội hiện đại tuỳ thuộc vào rất nhiều yếu tố. Đó có thể là những yếu tố về kinh tế gia đình, những yếu tố về nhận thức, tình cảm và tâm lý, tình yêu thương và trách nhiệm, tính huyết thống và sự gắn bó giữa các thành viên trong gia đình, những tác động từ phía cộng đồng xã hội bên ngoài và những tác động từ nội hàm các mối quan hệ bên trong v.v...Tuy nhiên về cơ bản, con người chỉ có thể tôn trọng gia đình khi với ho gia đình đó phải thực sự là một tổ ấm.

Về mặt khách quan, chúng ta cần phải làm cho gia đình không phải là một thứ quán trọ, một nhà tập thể của những người có chung huyết thống và giấy đăng ký kết hôn, mà là một nơi nương tựa về vật chất, tinh thần và tình cảm không thể thiếu được của mỗi cá nhân trong xã hội. Mỗi người có thể tìm thấy ở gia đình mình niềm vui, ý nghĩa trong sáng của cuộc sống, điểm tựa vững vàng và nguồn sinh lực mạnh mẽ để bước vào xã hội.

Về phương diện này, trách nhiệm của cộng đồng và xã hội là rất lớn . Nó phải xây dựng được những nguyên tắc cơ bản cho việc hoạch định các chính sách và hành động hướng vào việc đảm bảo cho các gia đình những điều kiện thiết yếu nhất để duy trì các chức năng của mình. Kinh tế gia đình phải đảm bảo, các nhu cầu về dịch vụ vật chất, văn hoá và sinh hoạt gia đình, các điều kiện cần thiết để chăm sóc người già, nuôi dậy con cái... phải được quan tâm một cách tương xứng. Ngày nay, chỉ có “túp lều tranh” không thôi, chắc chắn nó sẽ không có đủ sức mạnh để che trở cho các “trái tim vàng” trước những giông bão phũ phàng của xã hội hiện đại.

Những điều tra của chúng tôi gần đây đã cho thấy rất nhiều thanh thiếu niên ở nhóm vi phạm pháp luật đã cho rằng sở dĩ họ phạm tội là vì cảm thấy không được thương yêu, chăm sóc và bảo vệ trong gia đình, thậm chí là không có gia đình. Đối với nhiều trẻ em lang thang, trẻ em lao động kiếm sống thì gia đình trong nhiều trường hợp còn là một nơi bất an, không thể sống được, thậm chí còn là địa ngục. Chúng không tìm thấy tình thương yêu, sự che trở và vì vậy không cảm thấy hạnh phúc khi sống trong gia đình. Với những đứa trẻ này, khi gia đình hiện tại không có ý nghĩa như một giá trị thì lớn lên, khi lập gia đình, cái gia đình mới mẻ đó cũng sẽ lại có thể tiếp tục không mấy có ý nghĩa.

Bên cạnh việc đảm bảo những điều kiện vật chất và tinh thần tối thiểu cho cuộc sống gia đình, chúng ta cũng phải tạo điều kiện để mỗi gia đình tự vươn dậy, củng cố những yếu tố tích cực của mình trong việc chăm lo tới đời sống của mỗi thành viên, giúp gia đình tự khẳng định giá trị của mình. Một khi đã trở thành tổ ấm cho mỗi thành viên, bản thân gia đình vừa có thể liên kết chặt chẽ các thành viên với nhau, lại vừa thông qua hoạt động của mỗi cá nhân tự củng cố và phát triển chính mình.

Về mặt chủ quan, rõ ràng là chúng ta không thể nâng cao vị trí của gia đình trong thang bảng giá trị của xã hội hiện đại nếu không nâng cao nhận thức và hành vi của xã hội về gia đình. Cần phải tăng cường các giải pháp về truyền thông và giáo dục về giá trị gia đình và văn hoá gia đình cho các thành viên trong xã hội, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Phải chuyển tiếp cho thế hệ trẻ truyền thống tôn trọng gia đình của người Việt Nam, tình cảm yêu thương đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ trên cơ sở đó biết yêu thương đồng bào, tổ quốc. Ngày nay cái không khí “râu tôm nấu với ruột bầu, chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon” có vẻ như không còn hợp nữa với một gia đình đầm ấm và khá giả của cuộc sống hiện đại, nhưng cái tình cảm gia đình, tình cảm vợ chồng, sự nhân ái và nhân đạo trong quan hệ gia đình ở bát canh tôm ruột bầu đó, thì vẫn là một giá trị không gì sánh được.

Cần phải giáo dục cho thế hệ trẻ không phải để họ tiếp tục nấu canh “ruột bầu” mà để họ biết đến những giá trị quý báu mà không phải cứ món “sơn hào hải vị” nào cũng có thể mang lại được- giá trị về gia đình.

Tình cảm là nhân tố quan trọng tạo nên giá trị gia đình. Nhưng tình cảm không phải lúc nào cũng là cái không dễ đổi thay. Bởi vậy nó phải gắn liền với những nhân tố về đạo đức và trách nhiệm. Những nhân tố này tác động lẫn nhau, gắn kết với nhau đa dạng và phong phú trong các mối quan hệ gia đình. Tỉnh cảm là nền tảng cho luân lý và đạo đức. Tình cảm cũng là cơ sở cho nghĩa vụ và trách nhiệm.

Chính việc duy trì được một cách hài hoà giữa tình cảm, đạo lý và trách nhiệm đã góp phần tạo nên những đặc trưng cơ bản của văn hóa gia đình Việt Nam truyền thống. Cái tình và cái nghĩa đã gắn kết gia đình, tạo điều kiện để gia đình ổn định vượt qua mọi khắc nghiệt của cuộc sống, vươn lên như một giá trị quý báu, góp sức vào sự tồn tại và phát triển của cộng đồng và tổ quốc.

Về điểm này, để nâng cao giá trị gia đình trong xã hội hiện đại chúng ta phải giáo dục cho các thế hệ mai sau những nguyên tắc “tình nghĩa” trong việc xử lý những mối quan hệ gia đình. Ơ nước ta ngày xưa, những gia đình hạnh phúc, sống êm ấm, có đóng góp cho cộng đồng đều được nêu gương và khen thưởng. Những gia đình hoà thuận với nhau đến “ngũ đại đồng đường” nghĩa là năm đời cùng ở chung một mái nhà có thể được coi là phúc đức lắm và thường được đích thân nhà vua ban thưởng. Chẳng hạn theo Nhất Thanh trong “Đất lề quê thói” thì đích thân vua Minh Mạng đã ra lệ rằng : “Gia đình nào được năm đời ở cùng một nhà thì được vua thưởng bạc 20 lạng, vải 20 tấm, đoạn một tấm. Trích ở số bạc nói trên ra 10 lạng để quan sở tại dựng một cái phường (nhà vuông nhỏ) chế một cái biển khắc bốn chữ “Dịch diệp diễn tường” (mấy đời liên tiếp hưởng sự tốt lành) treo ngang cao để nêu rõ sự khen thưởng”^[1] Chính những sự biểu dương khen thưởng này đã là những hình thức tôn vinh gia đình, nâng cao ý nghĩa và giá trị của gia đình.

Chúng ta cũng cần phải đưa những nội dung giáo dục gia đình vào hệ thống giáo dục phổ thông. Phải truyền dạy những kiến thức về tình cảm, đạo đức và nghĩa vụ gia đình cho con trẻ ngay từ những bài học đầu tiên khi chúng tới trường. Rất tiếc, điều này cho đến nay vẫn còn chưa được các nhà giáo dục của chúng ta chú ý tới. Trong khi đó, ngày xưa, ngay từ những buổi đến trường đầu tiên, chưa biết hết mặt chữ, cha ông chúng ta đã phải học những tấm gương hiếu thảo với cha mẹ trong sách “nhị thập tứ hiếu” rồi.

Mặt khác, ngày nay chịu ảnh hưởng của phương thức giáo dục phương Tây hiện đại, chúng ta dường như lại chú ý nhiều tới những nội dung giáo dục về sức khỏe sinh sản, về tình dục hơn là giáo dục về gia đình về tình cảm và đạo lý của tình dục, về những nguyên tắc ứng xử cơ bản trong các mối quan hệ gia đình. Sự thiên lệch này có thể vô tình làm cho giới trẻ dễ nhầm lẫn, coi tình dục cao hơn tình yêu, đặt nặng những lợi ích của bản thân và xem nhẹ những lợi ích của gia đình...

2. Đảm bảo những điều kiện vật chất và tinh thần cơ bản cho gia đình.

Kinh tế đầy đủ là yếu tố cơ bản đảm bảo cho cuộc sống gia đình, gia đình ổn định, phát triển và hạnh phúc. Khi một gia đình không có được những điều kiện vật chất và tinh thần cơ bản cho cuộc sống thì nó cũng khó có thể duy trì và thực hiện được đầy đủ các chức năng, đảm bảo được hạnh phúc cho mỗi thành viên. Khi đó, người già cũng không được chăm sóc đầy đủ, thậm chí còn phải tham gia vào các công việc kiếm sống nặng nhọc. Trẻ em phải lao động, phải từ bỏ hoặc điều chỉnh các hoạt động học tập sinh hoạt, vui chơi theo thời vụ lao động để đảm bảo sự tham gia vào các hoạt động nuôi sống gia đình. Chúng cũng có thể bị tước đoạt đi quyền được đến trường.

Sự nghèo khổ và túng thiếu cũng dẫn đến những căng thẳng thường xuyên trong cuộc sống gia đình. Những mâu thuẫn, xung đột, thậm chí bạo lực trong gia đình giữa vợ chồng, cha con, anh em, họ hàng là điều khó tránh khỏi. Không có gì là quá đáng khi một nhà xã hội học đã coi sự nghèo túng là một căn bệnh hiểm nghèo rất khó chữa chạy, có thể huỷ hoại gia đình. Nó không chỉ có khả năng phá vỡ các mối quan hệ gia đình, mà còn lây lan và tấn công mạnh mẽ vào xã hội và là một rào cản bắt buộc phải vượt qua đối với mọi gia đình để vươn tới những bến bờ của hạnh phúc. Không thể củng cố và nâng cao vai trò của gia đình trong sự phát triển của xã hội nếu không chạy chữa căn bệnh hiểm nghèo nói trên. Tăng cường tiềm lực kinh tế cho mỗi gia đình là tạo cho gia đình nền móng để vun đắp tình cảm, nguồn dinh dưỡng để tồn tại và phát triển.

Trong những năm gần đây chúng ta đã chú ý nhiều đến vấn đề phát triển kinh tế gia đình, coi gia đình như là một đơn vị kinh tế, tăng cường các chính sách và giải pháp nhằm giải phóng tiềm năng kinh tế, lao động của mỗi gia đình. Những chương trình phát triển kinh tế xã hội ở nhiều địa phương đã hướng vào mục tiêu hỗ trợ cho các gia đình nghèo về định hướng sản xuất, giúp đỡ vốn và công nghệ, nâng cao từng bước mức sống vật chất và tinh thần của các hộ gia đình. Thành công được các tổ chức trong nước và quốc tế đánh giá cao của công tác xoá đói giảm nghèo, xây dựng nhà ở xã hội trong những năm gần đây đã không chỉ nói lên sự tiến bộ đáng kể của công cuộc phát triển kinh tế đất nước mà còn tạo cơ sở để củng cố và phát triển của gia đình.

“Chiến lược xây dựng gia đình Việt Nam” được Thủ tướng chính phủ phê duyệt đã khẳng định rõ tầm quan trọng của việc phát triển kinh tế gia đình. Đó là : “Nâng cao mức sống gia đình trên cơ sở phát triển kinh tế gia đình, tạo việc làm, tăng thu nhập và phúc lợi, đặc biệt đối với các gia đình liệt sỹ, gia đình thương binh, gia đình bệnh binh, gia đình của người dân thuộc các dân tộc thiểu số, gia đình nghèo, gia đình ở vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn và đặc biệt khó khăn”.

Về phương diện này, các chỉ tiêu cơ bản trong “Chiến lược xây dựng gia đình” cũng đã chỉ rõ là : Về cơ bản, chúng ta sẽ không còn hộ gia đình nghèo. Các gia đình được hưởng chế độ ưu đãi của Nhà nước; gia đình thương binh, liệt sĩ, gia đình các dân tộc thiểu số, gia đình nghèo, gia đình ở vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn và đặc biệt khó khăn sẽ được Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên của Mặt trận, cộng đồng quan tâm chăm sóc, hỗ trợ nâng cao mức sống về vật chất và tinh thần.  Tăng tỷ lệ các gia đình ở vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn và đặc biệt khó khăn được tiếp cận đầy đủ các dịch vụ văn hóa, y tế, giáo dục và các phúc lợi xã hội khác lên 90%. Chúng ta cũng sẽ tăng tỷ lệ gia đình có nhà ở lên 100%; giảm 50% gia đình ở nhà tạm, tăng tỷ lệ dân cư ở nông thôn được dùng nước sạch lên 85%.  

Để đảm bảo và nâng cao tiềm năng vật chất và tinh thần của gia đình theo những mục tiêu trên, chúng ta phải chú ý tới những giải pháp đồng bộ, nhằm hỗ trợ, giúp đỡ cho các gia đình khả năng tự vận động phát triển và vươn dậy. Cần phải có những chính sách năng động và cụ thể hướng vào việc phát triển kinh tế gia đình, nâng cao mức sống gia đình.

Trước hết phải có chương trình và kế hoạch phát triển kinh tế xã hội chung cho cộng đồng địa phương và khu vực làm cơ sở cho việc phát triển kinh tế gia đình theo chủ trương đã được khẳng định là : “ làm giàu một cách hợp pháp, ra sức xoá đói giảm nghèo, tạo điều kiện về hạ tầng và năng lực sản xuất để các vùng, các cộng đồng đều có thể tự phát triển, tiến tới thu hẹp khoảng cách về trình độ phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội” (trích văn kiện đại hội IX ). Về  phương diện này, Nhà nước cần phải chủ động tạo điều kiện, hỗ trợ và đầu tư mạnh mẽ cho sự phát triển kinh tế gia đình, củng cố và tăng cường chức năng và vị thế của gia đình.

Cần phải có sự nghiên cứu, nắm bắt và phân định các hộ gia đình theo những đặc điểm về nghề nghiệp, việc làm, lao động và thu nhập nhằm có được những giải pháp thiết thực và cụ thể đối với từng loại gia đình. Phải tư vấn, hỗ trợ và giúp đỡ về vật chất và tinh thần phù hợp với nhu cầu, hoàn cảnh của mỗi gia đình. Nghèo đói bao giờ cũng là một vòng tròn luẩn quẩn trói buộc các gia đình, nó thường gắn liền với sự thiếu thốn về vốn liếng, lao động và những hạn chế về trình độ nhận thức. Nghèo đói cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến các tệ nạn xã hội, việc sinh đẻ bừa bãi, thiếu kế hoạch, đời sống văn hoá thấp kém... Phần lớn các gia đình nghèo, nếu tự bản thân mình, sẽ khó có khả năng phá vỡ được cái vòng tròn khắc nghiệt đó.

Bởi vậy, chúng ta phải có các giải pháp hỗ trợ phát triển kinh tế hộ gia đình, tăng cường các nguồn vốn với lãi xuất ưu đãi, thay đổi cơ cấu sản xuất, cơ cấu ngành nghề, cơ cấu vật nuôi, cây trồng, tạo việc làm ổn định cho các gia đình, mở rộng thị trường, tạo nơi bao tiêu sản phẩm, trên cơ sở đó từng bước nâng cao thu nhập gia đình. Bên cạnh những đòn bẩy trực tiếp từ vốn liếng, kỹ thuật và lao động, chúng ta phải có các giải pháp lồng ghép các chương trình chống đói nghèo cho các gia đình với những giải pháp đồng bộ khác. Chương trình xoá đói giảm nghèo phải gắn liền với các chương trình về lao động việc làm, đào tạo nguồn nhân lực. Phát triển kinh tế gắn với kế hoạch hoá gia đình, phòng chống tệ nạn xã hội. Nâng cao thu nhập gắn với giáo dục đào tạo, nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực quản lý sản xuất kinh doanh.

Cần phải xây dựng một cơ chế rộng rãi để tập trung cao độ các nguồn lực cho sự phát triển kinh tế và nâng cao thu nhập của các gia đình. Tăng cường sự theo dõi, giám sát, giúp đỡ cho các gia đình từ phía chính quyền, đoàn thể và cộng đồng xã hội. Mở rộng các mô hình hỗ trợ giúp đỡ nhau làm kinh tế giữa các gia đình, nhằm chia sẻ kinh nghiệm, tuyên truyền và phổ biến những phương thức lao động, sản xuất, kinh doanh mới. Tổ chức các lớp tập huấn trong các cấp chính quyền, đoàn thể, cộng đồng về nội dung phát triển kinh tế gia đình, xây dựng các loại quỹ hỗ trợ cho các gia đình nghèo đói và có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn.

Chúng ta cũng phải có các chính sách bảo hiểm đối với các sản phẩm nông nghiệp, tránh những sự rủi ro trong đời sống lao động và sinh hoạt của các gia đình, sớm ban hành chính sách bảo hiểm với người già tàn tật, cô đơn, trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn. Chúng ta cũng phải tạo ra một môi trường pháp lý ổn định cho việc phát triển kinh tế gia đình, đảm bảo sự phát triển công bằng giữa các thành phần kinh tế, trong đó có kinh tế hộ gia đình, bảo vệ những lợi ích kinh tế chính đáng và hợp pháp của các gia đình.

Cần xây dựng, củng cố và nâng cao chất lượng hệ thống dịch vụ gia đình và cộng đồng; tạo điều kiện cho mọi gia đình tiếp cận được các kiến thức về pháp luật, văn hoá, y tế, giáo dục, khoa học kỹ thuật và phúc lợi xã hội là điều vô cùng cần thiết. Cần phải xây dựng, củng cố, mở rộng và nâng cao hệ thống dịch vụ tư vấn về gia đình, xây dựng và phát triển các loại hình dịch vụ đề làm giảm nhẹ gánh nặng của những công việc nôi trợ, chăm sóc người già, trẻ nhỏ.  

3. Phát huy các giá trị truyền thống, nâng cao vị trí và vai trò của gia đình trong sự nghiệp công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước

Việc củng cố và nâng cao vị trí vai trò của gia đình đối với sự phát triển của xã hội còn tuỳ thuộc vào sự củng cố tính bền vững của gia đình, năng lực tự bảo vệ và phát triển của gia đình trước những biến động phức tạp của xã hội. Về phương diện này, chúng ta phải đẩy mạnh hơn nữa việc xây dựng các gia đình văn hoá phù hợp với những đòi hỏi với sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước trong thời kỳ công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước.

Chúng ta phải có các chính sách củng cố và phát triển các mối quan hệ lành mạnh, trong sáng trong gia đình, sự bình đẳng vợ chồng, sự hiếu thảo của con cái đối với ông bà cha mẹ, sự gắn bó giữa các thành viên trong gia đình, giữa họ tộc chú bác, anh em, con dâu con rể…Trên phương diện này, vai trò của các chuẩn mực văn hoá gia đình truyền thống có một ý nghĩa rất quan trọng.

Chúng ta đều biết sự tồn tại của gia đình Việt Nam qua nhiều thế hệ đã không chỉ góp phần vào việc bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước mà còn taọ dựng nên những giá trị văn hoá gia đình Việt Nam đầy bản sắc. Trong kho tàng phong phú của văn hoá gia đình Việt nam nói trên có rất nhiều những mặt tích cực cũng như hạn chế cần phải được nghiên cứu chọn lọc để kế thừa trong những điều kiện phát triển mới của đất nước. Những di sản trong văn hoá gia đình Việt nam truyền thống không chỉ tồn tại trên các văn bản lịch sử, sách vở, các loại “gia huấn”…mà còn cả ở phong tục tập quán, nếp sống, thói quen ứng xử hàng ngày trong các gia đình.

Chúng ta cần phải nghiên cứu một cách nghiêm túc đầy đủ và toàn diện về gia đình Việt nam trong truyền thống, so sánh nó với những nhu cầu phát triển của xã hội hiện đại để có được những cơ sở đúng đắn và khoa học xây dựng các chuẩn mực văn hoá gia đình mới. Chúng ta phải có các biện pháp để phát huy những yếu tố tích cực của gia đình Việt nam truyền thống như : sự tôn trọng cuộc sống gia đình, tinh thần hoà thuận, thương yêu, kính trên nhường dưới trong gia đình, tình cảm thuỷ chung giữa vợ chồng, sự thiếu thảo của con cái đối với ông bà, cha mẹ, nền nếp gia phong trong việc chăm sóc và giáo dục con cái, ý thức trách nhiệm với cộng đồng và xã hội…

Chúng ta cũng phải có các biện pháp để ngăn chặn tàn dư của những tập tục và thói quen trong các chuẩn mực cũ không còn phù hợp với sự phát triển của gia đình mới, chẳng hạn như nếp sống gia trưởng, thói “ vinh thân phì gia”, một người làm quan cả họ được nhờ, sự coi thường phụ nữ…cũng như rất nhiều hủ tục lạc hậu trong nếp sống gia đình. Bên cạnh đó, chúng ta cũng cần phải xây dựng và phát triển những chuẩn mực văn hoá mới về gia đình, tiếp thu có chọn lọc các giá trị tiên tiến của gia đình trong xã hội hiện đại.

Trong những năm gần đây, trước sự nảy sinh và lan rộng của các mặt tiêu cực trong quan hệ xã hội, cộng đồng và gia đình, dưới ảnh hưởng của mối quan hệ hàng hoá, lợi nhuận và xu hướng toàn cầu hoá, nhu cầu gìn giữ và giáo dục các giá trị gia đình truyền thống cho thế hệ trẻ đã được quan tâm và chú ý sâu sắc. Tuy nhiên, cho đến nay, chúng ta chưa xây dựng được những chuẩn mực thống nhất cho việc lượng giá đúng đắn những mặt tích cực cũng như hạn chế của các giá trị gia đình truyền thống trên cơ sở những đòi hỏi của nhu cầu thực tiễn.

Điều đó, thường kéo theo những nhận thức và hành động của cộng đồng xã hội và gia đình về phía hai cực đối lập nhau. Ơ cực thứ nhất, nhóm những người muốn mở rộng cửa để tiếp thu những tinh hoa tiến bộ của nhân loại thì lại tỏ ra e ngại với những giá trị truyền thống, coi nó như là những di sản của quá khứ luôn cản trở mọi sự tiến bộ và phát triển. Đối với họ thì việc giáo dục những kiến thức văn hoá gia đình tiên tiến hiện đại cho trẻ em là điều đáng quan tâm hơn là dạy dỗ cho chúng những thứ “giáo lý cổ hủ” gắn liền với xã hội cũ.

Ơ cực thứ hai, những người ủng hộ việc kế thừa những giá trị gia đình truyền thống thì lại muốn sử dụng những chuẩn mực và giá trị của quá khứ để ngăn chặn làn sóng văn hoá và kiến thức đang tràn đến từ bên ngoài, mà trong đó thường mang theo đầy những vàng thau, đen trắng lẫn lộn, “lợi thì ít mà hại thì nhiều”. Vì lẽ đó mà cũng theo quan điểm của họ, phải giáo dục nền nếp gia phong trước rồi sau đó mới đến kiến thức văn hoá, phải “tiên học lễ hậu học văn”, học có khuôn có phép rồi mới đến học những thứ khác.

Với quan niệm có phần cực đoan về các giá trị gia đình truyền thống, bên cạnh việc đề cao những giá trị tốt đẹp của dân tộc, ở nhiều nơi, nhiều lúc, chúng ta lại vô tình hay hữu ý làm hồi sinh cả những hủ tục lạc hậu gắn liền với quá khứ, kể cả những cái mà nhân dân ta đã tốn bao sức lực, máu xương để làm thay đổi. Có thể dẫn ra ở đây nhiều ví dụ. Đặc biệt, trong gia đình, với quan niệm “bảo vệ những giá trị truyền thống”, trong nhiều trường hợp, chúng ta đã làm tái sinh nhiều suy nghĩ và tập tục cổ hủ gắn liền với thói gia trưởng, tư tưởng trọng nam khinh nữ , sự cấu kết gia đình ,họ hàng, gia tộc, gây chia rẽ, mất đoàn kết trong gia đình và giữa gia đình với xóm giềng, cộng đồng.

Sự thiếu thống nhất trong việc chọn lựa những giá trị tuyền thống để kế thừa và phát huy trong xã hội mới, cũng khiến chúng ta chưa xây dựng được những chuẩn mực văn hoá chung trong việc giáo dục gia đình. Chúng ta chưa có được những công trình nghiên cứu, phân tích, tổng kết, xem trong những chuẩn mực văn hoá gia đình truyền thống, những gì là lạc hậu, bảo thủ, không còn phù hợp với xu hướng tiến bộ của xã hội hiện đại cần phải lên án và phê phán mạnh mẽ, những gì là tiến bộ cần phải được tiếp thu, kế thừa và phát triển. Chúng ta cũng chưa thống nhất được một bộ khung lý luận và phương pháp luận và những tiêu chuẩn cụ thể để xem xét, đánh giá chính xác được những gì nên giữ lại và phát huy , những gì nên loại bỏ. Bởi vậy, dường như mỗi địa phương, khu vực mỗi gia đình lại có những quan niệm và hành động khác nhau.

Chẳng hạn có nơi, đám cưới thì buộc các gia đình phải tổ chức theo lối “đời sống mới” nhưng lại vẫn ngấm ngầm ủng hộ việc tảo hôn, có nơi đặt ra những quy ước chặt chẽ về việc gia đình phải theo dõi giám sát hành vi của con cái, phải có góc học tập, phải uốn nắn không để con cái nói tục, chửi bậy v.v...nhưng lại không hề ngăn cản thậm chí còn ủng hộ dưới hình thức này hay hình thức khác việc các gia đình cho con em bỏ ra thành phố kiếm sống vì cảm thấy các em có khả năng kiếm được tiền không khó khăn như ở nhà.

Thực tế những năm gần đây đã cho thấy, nhận thức của thế hệ trẻ về các giá trị truyền thống của dân tộc trong đó có các giá trị văn hoá gia đình đã có sự sa sut nghiêm trọng. Các chỉ báo xã hội học từ nhiều nghiên cứu khảo sát, đã khẳng định một thực tế đáng buồn là, sự hiểu biết về các giá trị truyền thống cứ giảm dần theo từng nhóm tuổi từ cao xuống thấp.

Chúng ta đang đứng trước một nguy cơ to lớn là trong cuộc sống sôi động của xã hội hiện đại, lớp trẻ sẽ ngày càng quên dần đi bầu không khí văn hoá dân tộc mà mới ngày nào đã nuôi dưỡng và làm nên cuộc sống thực tại của chúng, giống như đã quên đi lời hát ru ngọt ngào người mẹ để chạy theo những tiếng gõ đập rộn rã và mê hoặc của các bản nhạc “rap” thời thượng. Sự nhiễu loạn chuẩn mực của gia đình phương Tây đã thâm nhập mạnh mẽ vào xã hội, giống như nhiều nhà xã hội học ở các nước đang phát triển đã nói, là một thứ “ma tuý văn hoá” đối với thế hệ trẻ vậy. Cái cuộc “xâm lăng văn hoá” ấy, nếu không được ngăn chặn kịp thời thì sẽ để lại những hậu quả thật không thể lường hết được.

Ở nước ta, theo chúng tôi, để giữ gìn và truyền dạy các giá trị tốt đẹp của gia đình truyền thống cho thế hệ trẻ, chúng ta cũng không thể không đẩy mạnh công tác truyền thông, trong đó có truyền thông về văn hoá gia đình. Gần đây nhiều phương tiện báo chí, phát thanh, truyền hình đã chú ý phát hiện và tuyên truyền cho những tấm gương sáng, tôn trọng những quan hệ tốt đẹp và nhân đạo giữa con người và con người trong xã hội, những tấm gương về lòng hiếu thảo của con cháu đối với ông bà, cha mẹ, lối sống tình nghĩa trong các mối quan hệ thày trò, bè bạn, xóm giềng... sự tương trợ, giúp đỡ của cá nhân và cộng đồng đối với những nhóm người yếu thế và gặp khó khăn trong xã hội. Điều đó đã gây xúc động cho nhân dân, đặc biệt là các em nhỏ, giúp chúng có được tấm lòng nhân hậu trong quan hệ gia đình, thương yêu con người.

Truyền thông và giáo dục các giá trị gia đình truyền thống còn đòi hỏi một phương thức đặc biệt khác, đó là truyền thông phi chính thức. Nói một cách cụ thể là, nếu các giá trị truyền thống được lưu truyền rộng rãi từ đời này sang đời khác qua việc dạy dỗ con cháu trong gia đình, chỉ thông qua các hình thức giản dị như nêu gương sáng và truyền khẩu cho con cháu thì việc giáo dục trong gia đình cũng cần phải được đặc biệt lưu ý. Ơ đây, chúng ta cần phải nâng cao những ưu thế và vai trò của người cao tuổi trong việc truyền dạy các giá trị truyền thống cho con cháu, tạo điều kiện về mặt pháp lý và đạo đức để họ thực hiện được vai trò giáo dục của mình.

Trong những năm gần đây, tại nhiều địa phương cơ sở đã xuất hiện nhiều hình thức mới trong việc chăm sóc, giáo dục các giá trị gia đình truyền thống cho trẻ em gắn liền với gia đình và cộng đồng dân cư. Nhiều hình thức sinh hoạt đa dạng cho các em nhỏ đã được tổ chức, chẳng hạn như, sinh hoạt tại nhà già làng, trưởng bản, sinh hoạt theo cầu thang nhà tập thể, sinh hoạt thiếu nhi trong các câu lạc bộ ông-cháu v.v... Những hình thức giáo dục truyền thống mới mẻ này đã bước đầu thu được kết quả. Nó cần được nghiên cứu, phân tích sâu hơn, khắc phục những hạn chế, nêu lên những bài học kinh nghiệm để có thể phổ biến và triển khai ở các địa bàn và địa phương thích hợp khác.

Việc giáo dục thế hệ trẻ, đặc biệt là giáo dục các giá trị văn hoá văn hoá gia đình truyền thống cần phải được tiến hành lồng ghép với những hình thức sống và sinh hoạt thường ngày của các em, tạo cho chúng một thói quen tự nhiên với các giá trị này. Nói một cách khác, cần phải có sự hoà đồng vào chính cuộc sống, suy nghĩ, tình cảm, với niềm vui và nỗi buồn, với những khát khao và hy vọng của các em, để từ đó hướng các em vào những cảm nhận sâu sắc đối với các giá trị văn hoá gia đình truyền thống, biến truyền thống trở thành những gì tự nhiên nhất trong nhận thức và hành vi thường ngày.

Có thể nói, chính môi trường gia đình ổn định và phát triển lành mạnh cũng sẽ là những điều kiện cơ bản, đảm bảo cho việc giáo dục các giá trị truyền thống tốt đẹp của gia đình cho thế hệ trẻ. Chỉ khi nào được nuôi dưỡng trong một môi trường như vậy, được tiếp nhận sức sống mãnh liệt của các giá trị truyền thống trong một bầu không khí như vậy, khi lớn lên , đến lượt mình, chính các em mới có đủ năng lực để tiếp tục chuyển tiếp ngọn lửa vĩnh hằng của những giá trị truyền thống đó cho thế hệ mai sau.

4. Củng cố và xây dựng các chuẩn mực mới về văn hoá gia đình Việt nam

Để nâng cao vị trí và vai trò của gia đình đối với sự phát triển của xã hội, chúng ta cũng phải có các chính sách và giải pháp củng cố và xây dựng các chuẩn mực mới cho gia đình, phát triển các quan hệ gia đình trên tinh thần mà chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định là :“Nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội, gia đình tốt thì xã hội mới tốt, xã hội tốt thì gia đình càng tốt. Hạt nhân của xã hội là gia đình”^[2]

Theo định hướng trên, chúng ta phải có sự thống nhất chung về việc củng cố và xây dựng gia đình về quy mô, hình thức, cơ cấu phù hợp với xu hướng công nghiệp hoá và hiện đại hoá đất nước. Gia đình phải được xây dựng và phát triển trên những giá trị nhân văn và tiến bộ, trên cơ sở của quan điểm về bình đẳng giới và quyền trẻ em, “nâng cao trách nhiệm của gia đình trong việc xây dựng và bồi dưỡng các thành viên của mình có lối sống văn hoá, làm cho gia đình thực sự là tổ ấm của mỗi người và là tế bào lành mạnh của xã hội “^[3]

Tuy nhiên, thực tế sự phát triển kinh tế xã hội ở nước ta trong những năm gần đây đang đặt gia đình trước rất nhiều thách thức. Mặc dù chúng ta đã ban hành “luật hôn nhân và gia đình” từ nhiều năm nay, chúng ta cũng đã trình chính phủ và đã được thông qua “chiến lược xây dựng gia đình giai đoan 2005-2010” nhưng trên thực tế việc thực thi những văn bản có tính pháp lý này vẫn còn nhiều lúng túng, bất cập. Chúng ta cũng chưa có được sự chủ động trong việc cụ thể hoá các mục tiêu của chiến lược gia đình, cả về quy mô và cơ cấu gia đình, thành những chuẩn mực văn hoá gia đình và chương trình hoạt động nhằm thực hiện tốt các chuẩn mực này.

Điều đó đã khiến cho trong thời gian gần đây, sự gia tăng dân số ở nhiều nơi, nhiều địa phương cơ sở đã có dấu hiệu bùng phát trở lại. Hiện tượng tảo hôn vẫn còn tồn tại. Tình trạng ly hôn, ly thân, bạo lực trong gia đình, quan hệ tình dục và nạo phá thai trước hôn nhân… gia tăng đã để lại những hậu quả nghiêm trọng về nhiều mặt đối với gia đình và xã hội. Các tệ nạn xã hội, mãi dâm, ma tuý và sự nhiễu loạn trong các chuẩn mực văn hoá gia đình đang từng bước thâm nhập vào các gia đình, tạo nên những mâu thuẫn và xung đột gay gắt. Sự xung đột giữa các thế hệ đang diễn ra trong nhiều gia đình và đặt ra những thách thức mới cho xã hội.

Một phần nguyên nhân của tình hình trên là do nhận thức xã hội về vị trí, vai trò của gia đình và công tác quản lý Nhà nước về gia đình chưa theo kịp với sự phát triển của đất nước. Công tác giáo dục đời sống gia đình, cụ thể là việc giáo dục trước và sau khi kết hôn, việc cung cấp các kiến thức làm cha mẹ, các kỹ năng ứng xử của thành viên trong gia đình… chưa được coi trọng. Hiện nay, nhiều gia đình vẫn chỉ tập trung lo về kinh tế và xem nhẹ việc chăm sóc, giáo dục và bảo vệ các thành viên, đặc biệt là trẻ em. Quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá, đô thị hoá và hội nhập quốc tế tạo ra nhiều cơ hội và điều kiện, đồng thời cũng đặt gia đình và công tác gia đình trước những khó khăn, thách thức. Mặt trái của cơ chế thị trường và lối sống thực dụng đã tác động mạnh tới các giá trị đạo đức truyền thống. Sự phân tầng xã hội, phân hoá giàu nghèo cũng  tác động vào phần lớn các gia đình. Nếu không được hỗ trợ, nhiều gia đình sẽ không đủ năng lực đối phó với những thay đổi nhanh chóng về kinh tế, xã hội và không làm tròn chức năng của mình.

Chúng tôi cho rằng, chúng ta cần phải sớm hình thành được những chuẩn mực văn hoá gia đình mới để làm cơ sở cho sự phát triển ổn định của gia đình. Trên cơ sở của những chuẩn mực này, cần phải có phương thức tổ chức gia đình hợp lý, phát huy thế mạnh của những hình thức gia đình hạt nhân hoặc gia đình mở rộng trong từng điều kiện phát triển cụ thể của mỗi gia đình. Phải tiếp tục thực hiện quy mô gia đình ít con theo tiêu chí mỗi cặp vợ chồng có một hoặc hai con, giữ gìn sự bình đẳng vợ chồng, thực hiện đầy đủ các quyền và trách nhiệm của mỗi thành viên trong gia đình, đặc biệt là trách nhiệm đối với trẻ em, phụ nữ và người cao tuổi. Cần phải tiếp tục đẩy mạnh hơn nữa cuộc vận động xây dựng gia đình văn hoá mới để ngày càng củng cố và hoàn thiện các chuẩn mực văn hoá mới về gia đình, nâng cao nhận thức và hành vi của các tầng lớp nhân dân về văn hoá gia đình. Phải tạo điều kiện để mọi thành viên trong gia đình được hưởng thụ các dịch vụ về văn hoá, giáo dục và tham gia các hoạt động sáng tạo và cảm thụ văn hoá. Tăng cường giáo dục về đạo đức, lối sống lành mạnh cho mọi gia đình đồng thời tiếp tục xoá bỏ các hủ tục, tập quán lạc hậu, giữ gìn sự lành mạnh trong sáng của các mối quan hệ gia đình.

Chúng ta cũng phải xây dựng củng cố và hoàn thiện các văn bản pháp lý để phát huy quyền và nghĩa vụ của các thành viên trong gia đình, đẩy mạnh việc thực hiện nghiêm túc luật hôn nhân gia đình, sớm xây dựng và ban hành luật chống bạo lực trong gia đình để ngăn chặn việc lạm dụng, hành hạ, xâm phạm nhân phẩm, danh dự của các thành viên trong gia đình nhất là phụ nữ, trẻ em và người cao tuổi. Tuyên truyền và phổ biến đường lối chính sách và pháp luật cho các thành viên trong gia đình, tạo điều kiện để các gia đình hiểu biết về quyền và nghĩa vụ của gia đình đối với cộng đồng và xã hội

Cần phải tăng cường hơn nữa các biện pháp giáo dục về gia đình trước hôn nhân và sau hôn nhân cho những cặp vợ chồng mới cưới, tạo điều kiện để nâng cao nhận thức của họ về gia đình, tình cảm và ý thức trách nhiệm đối với gia đình. Phải cung cấp các thông tin về kiến thức và các kỹ năng ứng xử trong tình yêu, tình bạn, hôn nhân và gia đình cho thế hệ trẻ, giáo dục về nghệ thuật giao tiếp gia đình, những kiến thức về cách thức làm vợ, làm chồng, làm cha, làm mẹ, về đạo lý và cung cách ứng xử của con cái, con dâu, con rể, tạo lập cho mỗi thành viên trong gia đình sự tự tin và tính đúng đắn trong việc xử lý các mối quan hệ gia đình.

Cần phải tạo điều kiện để mọi thanh niên nam, nữ trước khi xây dựng gia đình có được những kiến thức cơ bản về sức khoẻ sinh sản, về giới tính và bình đẳng giới, biết cách xử lý một cách đúng đắn những vấn đề về cảm xúc và đạo lý trong tình dục và tình yêu. Trong bản chiến lược xây dựng gia đình, chúng ta đã nêu lên chỉ tiêu là 80% thanh niên trước khi xây dựng gia đình phải được trang bị những kiến thức cơ bản về hôn nhân gia đình. Đây là một chỉ tiêu, cần thiết, đúng đắn và không là quá cao nếu như chúng ta quyết tâm và có các biện pháp thiết thực, cụ thể để thực hiện.

Sự tăng trưởng kinh tế và việc nâng cao đời sống của nhân dân lao động cũng dẫn đến một thực tế là, tuổi thọ trung bình cùng với tỷ lệ những người cao tuổi trong cơ cấu dân số cũng tăng lên. Ơ đây, vấn đề chăm sóc người cao tuổi trong gia đình sẽ trở thành một vấn đề xã hội quan trọng. Về phương diện này, để củng cố gia đình, theo chỉ tiêu của ‘’chiến lược gia đình», chúng ta cũng phải có các biện pháp thiết thực để tăng tỷ lệ số người cao tuổi trong gia đình được con, cháu chăm sóc, phụng dưỡng theo quy định của pháp luật hôn nhân và gia đình lên 90 - 100%.

Chúng ta cũng phải đẩy mạnh việc thực hiện chức năng giáo dục của gia đình, coi giáo dục gia đình không chỉ là một khâu quan trọng trong hệ thống giáo dục quốc dân mà còn là một giải pháp không thể thiếu được trong việc củng cố gia đình. Cần phải phấn đấu tăng tỷ lệ gia đình thực hiện tốt trách nhiệm bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em lên 90 - 100%. Gia đình phải chú trọng hơn tới việc hình thành những chuẩn mực mới về gia phong, gia giáo, gia lễ, gia quy… trên cơ sở kế thừa những mặt tốt đẹp của văn hoá gia đình truyền thống, xây dựng những nội dung và hình thức mới trong giáo dục gia đình phù hợp với nhu cầu và điều kiện phát triển đất nước.

Các chuẩn mực văn hoá gia đình mới phải là sự kết hợp giữa những giá trị của đạo đức với những quy định của pháp luật. Những quy chuẩn về pháp luật sẽ là cơ sở đảm bảo cho việc phát triển của những quy chuẩn về mặt đạo đức. Ngược lại, những quy chuẩn đạo đức lại là động lực tinh thần, ý thức tự giác cho việc tuân thủ những quy chuẩn pháp luật. Việc tuân thủ những nguyên tắc và chuẩn mực về đạo đức và pháp luật trong các mối quan hệ gia đình là phương thức đúng đắn để xây dựng, củng cố và phát triển những chuẩn mực mới về văn hoá gia đình.

5. Các giải pháp từ phía chính quyền.

Việc nâng cao vị trí vai trò của gia đình trong quá trình công nghiệp hoá hiện đại hoá cũng còn tuỳ thuộc vào hiệu quả của các hoạt động quản lý gia đình.

Quản lý gia đình có vai trò rất quan trọng trong việc định hướng sự tồn tại và phát triển của gia đình vào những mục tiêu chung của sự phát triển đất nước. Thông qua các hoạt động theo dõi, quản lý, kiểm tra, giám sát bằng một cơ chế thực hiện những tác động pháp lý, công tác quản lý gia đình sẽ bắt buộc các gia đình phải tuân thủ và thực hiện những nguyên tắc phát triển mà cộng đồng và xã hội mong muốn.

Để đẩy mạnh các hoạt động quản lý gia đình chúng ta cần phải làm rõ được những vấn đề như : ai sẽ là chủ thể và khách thể của quản lý gia đình ? Nội dung và phương thức quản lý gia đình là gì và nó sẽ bao gồm những gì ? Chúng ta phải làm thế nào để tăng cường hiệu lực và chất lượng của các hoạt động quản lý gia đình. Đây là cả một mảng vấn đề lớn cần được đi sâu nghiên cứu. Trong phần viết này chúng tôi chỉ xin phép nêu lên một số ý kiến đề xuất sau đây:

Chúng ta đều biết, quản lý gia đình trước hết và trọng tâm phải là sự quản lý của chính quyền nhà nước. Trong những năm gần đây chúng ta đã thành lập một cơ quan Nhà nước để thực hiện công tác quản lý Nhà nước về gia đình. Đây là một sự kiện quan trọng, nó không chỉ cho thấy việc nhận thức của chúng ta về vấn đề gia đình và quản lý gia đình đã được nâng cao một bước mà còn khẳng định một xu hướng khách quan không thể tránh khỏi được đối với sự phát triển của gia đình trong xã hội hiện đại. Đó là việc xây dựng củng cố và phát triển của gia đình trong điều kiện hiện nay cần có được sự tuân thủ những nguyên tắc chung được định hướng đúng đắn và khoa học.

Như vậy để đẩy mạnh các hoạt động quản lý gia đình trước hết phải nâng cao hiệu lực của cơ quan chính quyền trong công việc này. Nhà nước phải quản lý chặt chẽ các quan hệ hôn nhân và gia đình, có các chính sách, biện pháp tạo điều kiện để mọi công dân thực hiện đúng những quy định của pháp luật khi thiết lập các mối quan hệ hôn nhân pháp lý cũng như các loại gia đình khác.

Về phương diện này, theo chúng tôi các cơ quan chính quyền, Uỷ ban dân số gia đình và trẻ em các cấp cần đẩy mạnh hơn nữa những nội dung quản lý Nhà nước về gia đình, bao gồm từ việc hình thành gia đình, những vấn đề kết hôn, những nguyên tắc và thủ tục xây dựng gia đình, đến những vấn đề về sự tồn tại, vận động, phát triển của gia đình, việc li hôn và những vấn đề sau li hôn. Nhà nước cũng tham gia vào việc quản lý những vấn đề có liên quan đến việc tuân thủ pháp luật trong các mối quan hệ gia đình, bảo vệ lợi ích hợp pháp của gia đình và các bên liên quan trong quan hệ gia đình, vấn đề bình đẳng giới trong gia đình, phòng chống bạo lực gia đình, ngăn chặn các tệ nạn xã hội trong gia đình, quản lý những vấn đề về kế hoạch hoá gia đình…

Để thực hiện được những nội dung quản lý cơ bản trên, Nhà nước cần phải đẩy mạnh hơn nữa  quá trình thực hiện quản lý gia đình bằng pháp luật, thông qua việc ban hành các chính sách, các văn bản pháp luật, các văn bản pháp lý dưới luật nhằm tạo khung pháp lý để hoạt động của gia đình tuân thủ và điều chỉnh theo khung pháp lý này.

Trong những năm gần đây, chúng ta đã có được những nguyên tắc định hướng chiến lược cho việc xây dựng và phát triển gia đình, nhưng Nhà nước cũng cần phải cụ thể hoá những mục tiêu của chiến lược thành những chương chình và kế hoạch hành động cụ thể để xây dựng gia đình theo những quy chuẩn văn hoá mới, phù hợp với truyền thống dân tộc và xu hướng phát triển của thời đại. Phải đẩy mạnh các hoạt động nghiên cứu, đề ra các giải pháp thiết thực để thực hiện chiến lược, thu hút sự quan tâm của toàn xã hội cho công tác xây dựng và phát triển gia đình.

Nhà nước cũng phải tiến hành các biện pháp mạnh mẽ để hỗ trợ sự phát triển của gia đình thông qua ngân sách nhà nước và các nguồn lực khác từ cộng đồng và quốc tế. Tạo điều kiện để phát triển kinh tế gia đình, giáo dục gia đình, tăng cường mở rộng các hoạt động dịch vụ gia đình, phúc lợi gia đình, tạo điều kiện để gia đình thực hiện tốt chức năng và vai trò của mình đối với xã hội. Cần tăng cường hơn nữa công tác giám sát, kiểm tra trong việc thực hiện những nội dung của quản lý gia đình, xử lý kịp thời những hiện tượng vi phạm pháp luật về hôn nhân và gia đình, bảo vệ gia đình trước những thách thức và sức ép tiêu cực bên ngoài xã hội.

Để tăng cường công tác quản lý gia đình, chúng ta cũng phải sớm kiện toàn hệ thống tổ chức bộ máy cán bộ làm công tác dân số, gia đình và trẻ em các cấp. Cần có kế hoạch đào tạo chuyên sâu cán bộ làm công tác quản lý gia đình, quy hoạch đủ cán bộ, tạo điều kiện để cán bộ có đủ năng lực chuyên môn và phẩm chất đạo đức để thực hiện tốt công tác gia đình.

6. Những giải pháp từ phía các tổ chức chính trị xã hội, cộng đồng và từ chính gia đình.

Công việc quản lý Nhà nước về gia đình không nên chỉ được hiểu như một số ít người, rằng đó là công việc của chính quyền, của Uỷ ban dân số gia đình và trẻ em. Nói một cách khác, trong điều kiện nhà nước là của dân, do dân và vì dân thì chủ thể của quản lý Nhà nước về gia đình không thể chỉ là công việc của các nhà quản lý chính quyền mà còn là một công việc chung, có sự tham gia của toàn thể xã hội, của  cộng đồng và của cả chính gia đình. Bên cạnh vai chủ chủ đạo của Nhà nước, của các nhà quản lý chính quyền, các tổ chức chính trị xã hội, đoàn thể nhân dân, cộng đồng xã hội với vị thế ,vai trò đặc biệt của mình cũng phải là những người tham gia, xây dựng nội dung, phương thức, giám sát và kiểm tra việc thực hiện công tác này.

Công tác quản lý gia đình chỉ có thể được thực hiện tốt nếu chúng ta xây dựng được một cơ chế thống nhất nhằm tập hợp được sức mạnh chung của cộng đồng xã hội và của chính gia đình cho công tác này. Cần phải nâng cao hiệu quả của việc phối hợp phân công trách nhiệm giữa các tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể, cộng đồng vào hoạt động quản lý gia đình. Cần phải tăng cường sự lãnh đạo của các cấp uỷ Đảng và sự chỉ đạo của chính quyền các cấp đối với công tác gia đình. Phải coi công tác gia đình là một nhiệm vụ quan trọng trong công tác Đảng của mỗi địa phương cơ sở, đưa những nội dung xây dựng và phát triển gia đình vào chương trình hành động chung của mỗi nhiệm kỳ công tác. Đặt ra những yêu cầu cụ thể đối với mỗi cán bộ, đảng viên, gương mẫu, đi đầu trong việc chăm lo xây dựng gia đình, đạt tiêu chuẩn gia đình văn hoá, quan tâm, động viên giúp đỡ những gia đình khác cùng tiến bộ.

Phải tạo điều kiện để các tổ chức đoàn thể chính trị xã hội, Mặt trận tổ quốc, Hội liên hiệp phụ nữ, Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh cùng các tổ chức xã hội khác, tuỳ theo những đặc điểm về mục đích, chức năng, nhiệm vụ và phương thức hoạt động của mình mà tham gia ở những mức độ khác nhau vào công tác quản lý gia đình, giúp đỡ các gia đình ổn định và thực hiện tốt chức năng của mình. Chính sự tham gia của các tổ chức chính trị xã hội, đoàn thể, cộng đồng vào công tác quản lý gia đình sẽ có thể tạo nên một mạng lưới rộng khắp, một môi trường gần gũi hỗ trợ, giúp đỡ, các hoạt động của gia đình, tạo điều kiện thuận lợi để họ vượt qua khó khăn, phòng ngừa và ngăn chặn những hành vi sai lệch.

Cần phải tạo điều kiện cho mỗi gia đình nâng cao được khả năng tự quản lý của mình. Khuyến khích các gia đình xây dựng những tiêu chuẩn tự quản trong đó phát huy vai trò tích cực của người cao tuổi, xây dựng không khí hoà thuận, dân chủ để mọi thành viên trong gia đình đều có ý thức trách nhiệm, đóng góp vào việc củng cố sự ổn định của gia đình. Về phương diện này những bài học kinh nghiệm của cha ông chúng ta trong việc tổ chức gia đình, xây dựng gia quy, gia pháp, gia phong để tự quản lý gia đình là rất cần được nghiên cứu để vận dụng và kế thừa trong điều kiện hiện nay.

Việc tăng cường vai trò của gia  đình đối sự vận động và phát triển của xã hội, về thực chất phải là một quá trình phát triển ngày một tiến bộ của gia đình trong đó những quá trình vận động tự phát, thiếu sự chủ động và tổ chức của gia đình sẽ bị thu hẹp dần. Quá trình vận động một cách tự giác, tự chủ, có kế hoạch theo những định hướng khoa học sẽ ngày một mở rộng và chiếm ưu thế. Để làm được điều này các hoạt động quản lý đóng vai trò quan trọng. Nó là phương thức hoạt động không thể thiếu được để hướng sự phát triển tự nhiên của gia đình vào những mục tiêu thống nhất, đảm bảo cho các gia đình vừa thực hiện tốt chức năng đặc thù của mình vừa đóng góp tích cực vào sự vận động của xã hội, phát triển tiến bộ cùng xã hội.

 GS-TS Đặng Cảnh Khanh