Ngày 15/10/1949, với bút danh X.Y.Z, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết bài “Dân vận” đăng trên báo Sự thật, thể hiện xuyên suốt tư tưởng "Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng". Bài báo có ý nghĩa vô cùng quan trọng, trở thành cẩm nang của công tác dân vận, chỉ dẫn đầy đủ, sâu sắc về mục đích, đối tượng, nhiệm vụ, phương pháp công tác dân vận đối với cán bộ, đảng viên, tổ chức chính quyền và các tổ chức đoàn thể trước yêu cầu của sự nghiệp cách mạng.
Bao quát toàn diện các vấn đề về công tác dân vận
Bài báo 'Dân vận" ra đời ở thời điểm cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đang trong giai đoạn cầm cự, chuẩn bị bước vào những chiến dịch lớn trong cuộc trường kỳ kháng chiến anh dũng của dân tộc.
Mở đầu bài báo, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết: “Vấn đề Dân vận nói đã nhiều, bàn đã kỹ nhưng vì nhiều địa phương, nhiều cán bộ chưa hiểu thấu, làm chưa đúng, cho nên cần phải nhắc lại” (1). Từ đó, Bác nêu lên bốn vấn đề lớn liên quan đến dân vận, bao gồm: “Nước ta là nước dân chủ”; “Dân vận là gì?”; “Ai phụ trách dân vận?”; “Dân vận phải thế nào?”.
Trước hết, khẳng định “Nước ta là nước dân chủ”, Bác đưa ra sáu nội hàm, rồi tóm lại: “quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân”. Trong bảy dòng ngắn gọn của phần đầu tiên này, chữ “dân” được Bác nhắc tới bảy lần nhằm nhấn mạnh, trong Nhà nước này, lợi ích, quyền hành, trách nhiệm, lực lượng đều ở nơi dân, có dân là có tất cả. Nhờ bản chất tốt đẹp đó mà Đảng ta đã hiệu triệu được toàn dân đi theo Đảng tiến hành sự nghiệp giải phóng dân tộc và thực hiện công cuộc đổi mới đất nước thành công.
Trong lịch sử dân tộc, quan điểm “Nước lấy dân làm gốc” đã xuất hiện từ hàng nghìn năm trước. Năm 1010, Thái Tổ Hoàng đế trong “Chiếu dời đô” đã viết: “Trên kính mệnh trời, dưới theo ý dân, nếu có chỗ tiện thì dời đổi...”. Đến thời Hưng Đạo Vương cũng chủ trương dựa vào sức dân để xây dựng và bảo vệ đất nước: “Khoan thư sức dân để làm kế sâu rễ bền gốc, đó là thượng sách giữ nước”; và Nguyễn Trãi - Người anh hùng dân tộc, danh nhân văn hoá thế giới cũng đã viết: “Phàm mưu việc lớn phải lấy nhân nghĩa làm gốc” và “Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân”. Từ sự kế thừa truyền thống của dân tộc, nghiên cứu lịch sử thế giới và sự trải nghiện sâu sắc trong suốt 30 năm bôn ba xứ người, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tổng kết và đưa ra một chân lý: “quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân”.
Sau khi khẳng định vai trò to lớn, quan trọng của nhân dân, ở phần thứ hai, Bác đã lý giải cụ thể khái niệm “Dân vận là gì?”. “Dân vận là vận động tất cả các lực lượng của mỗi người dân không để sót một người dân nào, góp thành lực lượng toàn dân, để thực hành những công việc nên làm, những công việc Chính phủ và Đoàn thể giao cho” (2). Khái niệm này cũng thống nhất với tư tưởng của Người về đại đoàn kết toàn dân tộc. Trong suốt quá trình cách mạng nước ta, đoàn kết toàn dân dưới sự lãnh đạo của Đảng đã trở thành một nhân tố quan trọng quyết định mọi thắng lợi của cách mạng. Do đó, tinh thần đại đoàn kết phải được quán triệt sâu sắc trong công tác dân vận bằng việc đa dạng hóa các hình thức tập hợp nhân dân.
Bác còn nhấn mạnh: “Dân vận, không thể chỉ dùng báo chương, sách vở, mít-tinh, khẩu hiệu, truyền đơn, chỉ thị mà đủ” (3) mà “phải tìm mọi cách giải thích cho mỗi một người dân hiểu rõ ràng: Việc đó là lợi ích cho họ và nhiệm vụ của họ, họ phải hăng hái làm cho kỳ được” (4) và “bất cứ việc gì đều phải bàn bạc với dân, hỏi ý kiến và kinh nghiệm của dân, cùng dân đặt kế hoạch..., rồi động viên và tổ chức toàn dân thi hành” (5)...
Trong phần thứ ba, Bác chỉ rõ “Ai phụ trách dân vận?”. Đó là “tất cả cán bộ chính quyền, tất cả cán bộ đoàn thể và tất cả hội viên của các tổ chức nhân dân đều phải phụ trách dân vận” (6). Bác nói đến cán bộ chính quyền trước, vì Đảng ta là Đảng cầm quyền, cán bộ chính quyền có chức năng ra quyết định về chính sách, về nhân lực và thực hiện chính sách ấy. Chính quyền còn có trách nhiệm tạo điều kiện và phối hợp với các tổ chức chính trị-xã hội để làm tốt công tác dân vận. Cùng với cán bộ chính quyền, cán bộ đảng, cán bộ các tổ chức chính trị-xã hội đều phải phụ trách dân vận. Cán bộ thì phải sâu sát, gắn bó với nhân dân, phải gương mẫu trước nhân dân, giúp nhân dân phát triển sản xuất.
Ở nội dung lớn thứ tư, Bác viết về phương pháp làm dân vận - “Dân vận phải thế nào?”. Bác đặt ra yêu cầu đối với đội ngũ cán bộ phụ trách dân vận là phải “óc nghĩ, mắt trông, tai nghe, chân đi, miệng nói, tay làm” (7). Sáu tiêu chí mà Bác đặt ra vừa là tiêu chuẩn cán bộ phụ trách dân vận, vừa là phương pháp làm dân vận có hiệu quả.
Bác nhắc nhở cán bộ phụ trách dân vận “không chỉ nói suông, chỉ ngồi viết mệnh lệnh” mà phải “thật thà nhúng tay vào việc”. Nghĩa là phải khắc phục bệnh quan liêu, giấy tờ, xa dân, mà phải quan tâm giải quyết những bức xúc, đề xuất, kiến nghị chính đáng của nhân dân. Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Bác cũng thường xuyên giáo dục đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên: “Một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền” (8), cán bộ phải “cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư” cho nhân dân noi theo.
Kết thúc bài viết, Bác đưa ra một tổng kết vô cùng quan trọng về cả lý luận và thực tiễn: “Lực lượng của dân rất to. Việc dân vận rất quan trọng. Dân vận kém thì việc gì cũng kém. Dân vận khéo thì việc gì cũng thành công” (9). Đó là nội dung cốt lõi của tư tưởng Hồ Chí Minh về lấy dân làm gốc: tất cả từ dân, vì dân và cho dân, có dân là có tất cả. Do đó, nơi nào làm dân vận tốt thì nhiệm vụ khó mấy cũng hoàn thành, nơi nào làm dân vận không tốt thì khó mà có được thành công.
Có thể thấy, chỉ bằng gần 600 chữ, với cách đặt câu hỏi và trả lời ngắn gọn, nhưng Bác đã đề cập một cách toàn diện những nguyên lý cơ bản nhất trong công tác dân vận của Đảng. Chính vì tầm vóc to lớn đó của bài viết, Trung ương Đảng đã lấy ngày 15/10 là Ngày truyền thống công tác dân vận của Đảng và là ngày Dân vận của cả nước.
Mãi soi đường cho công tác dân vận của Đảng
Trong suốt các thời kỳ cách mạng, Đảng ta quán triệt và thực hiện quan điểm “lấy dân làm gốc” của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Từ đó, tập hợp, huy động sức mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, lãnh đạo toàn dân đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Từ thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám 1945, khai sinh ra nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đến thắng lợi của hai cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ. Đó là thành công của việc xây dựng lực lượng chính trị ngày càng rộng rãi trong mặt trận và các đoàn thể, trong lực lượng vũ trang theo tư tưởng của Bác: “vận động tất cả lực lượng của mỗi một người dân, không để sót một người dân nào, góp thành lực lượng toàn dân...".
Bước vào thời kỳ đổi mới, nhằm phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, tiến hành đổi mới toàn diện và đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Đảng tiếp tục đổi mới công tác dân vận. Đặc biệt, Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XI) đã ban hành Nghị quyết số 25-NQ/TW về "Tăng cường và đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác dân vận trong tình hình mới" tiếp tục khẳng định vai trò hết sức quan trọng của công tác dân vận, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân trong hệ thống chính trị, tăng cường mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân, đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng trong thời kỳ hội nhập, phát triển nhanh và bền vững đất nước.
Quán triệt sâu sắc tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về công tác dân vận, với tinh thần “không để sót một người dân nào”, trong những năm qua, nhiều tổ chức chính trị-xã hội, tổ chức xã hội-nghề nghiệp mang tính tập hợp quần chúng rộng rãi, ngày càng được xây dựng và phát triển sâu rộng trên cả nước. Tỷ lệ quần chúng tham gia các tổ chức đoàn thể nhân dân ngày càng cao và đã hoàn thành xuất sắc nhiều “việc nên làm”, “việc Chính phủ và Đoàn thể giao cho”. Nhiều mô hình dân vận hiệu quả đã xuất hiện ở các địa phương, đơn vị. Đặc biệt là các mô hình trong phong trào “Dân vận khéo” đã mang lại kết quả to lớn, thiết thực trên mọi lĩnh vực: kinh tế, văn hóa-xã hội, an ninh-quốc phòng... Cụ thể, trong lĩnh vực kinh tế, nổi bật là các mô hình “Dân vận khéo” trong sản xuất, kinh doanh, nhất là ở địa bàn nông thôn, như: hỗ trợ chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi; xây dựng trang trại, phát triển các làng nghề, các cơ sở tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ... Lĩnh vực văn hóa-xã hội, điển hình là các phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư”, “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, “Vì người nghèo”, “Lao động sáng tạo”, “Giỏi việc nước, đảm việc nhà”, “Xanh-Sạch-Đẹp”, “Bảo đảm an toàn vệ sinh lao động”, “Phụ nữ tích cực học tập, lao động sáng tạo, xây dựng gia đình hạnh phúc”... Lĩnh vực an ninh-quốc phòng cũng có nhiều mô hình hay như: “Hành quân dã ngoại làm công tác dân vận”, “Tiếng kẻng phòng gian”, “Điểm sáng vùng biên”, “Vì nước quên thân, vì dân phục vụ”, “Vì Hoàng Sa, Trường Sa”, “Tấm lưới nghĩa tình”... Qua đó ghi nhận nhiều tấm gương người tốt việc tốt, sản xuất kinh doanh giỏi...
Qua hơn 35 năm đổi mới, công tác dân vận của hệ thống chính trị đã góp phần rất quan trọng vào những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, để đất nước có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay. Niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng, điều hành, quản lý của Nhà nước tiếp tục được củng cố, tăng cường. Trong mọi công việc, Đảng và Nhà nước luôn quán triệt sâu sắc, thực hiện quan điểm "dân là gốc"; thật sự tin tưởng, tôn trọng và phát huy quyền làm chủ của nhân dân; thắt chặt mối quan hệ mật thiết với nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng. Đó cũng chính là những nội dung cốt lõi trong tác phẩm "Dân vận" của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Ngày nay, cùng với những thành tựu to lớn trong phát triển kinh tế-xã hội, nước ta đã hội nhập ngày càng sâu rộng vào khu vực và thế giới, vị thế Việt Nam ngày càng khẳng định. Trong bối cảnh đó, vai trò của công tác dân vận ngày càng cần thiết hơn. Do đó, Đại hội XIII của Đảng với tầm nhìn phát triển đất nước đến giữa thế kỷ 21, đã hoàn thiện, bổ sung nhiều nội dung mới về lãnh đạo đối với công tác dân vận. Nghị quyết Đại hội đã đề cao vai trò chủ thể, vị trí trung tâm của nhân dân trong chiến lược phát triển đất nước, trong suốt quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; phát huy cao độ dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân theo Hiến pháp và pháp luật; thực hiện phương châm "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng"; xác định cơ chế "Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội làm nòng cốt" để nhân dân làm chủ.
Nghị quyết Đại hội cũng xác định rõ yêu cầu, nhiệm vụ: Thắt chặt hơn nữa mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân, dựa vào nhân dân để xây dựng Đảng; tạo sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức, hành động của các cấp ủy đảng, hệ thống chính trị về công tác dân vận; có cơ chế phát huy vai trò của nhân dân tham gia xây dựng Đảng, hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh trong tình hình mới./.
Theo TTXVN
(1), (2), (3), (4), (5), (6), (7), (9): Trích “Dân vận”, Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.6, tr.232-234
(8): Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.1, tr.284