trang thông tin điện tử

Mở đầu: Tầm quan trọng chiến lược của định hướng phát triển văn hóa, con người

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng là một sự kiện chính trị trọng đại, có ý nghĩa quyết định đối với tương lai phát triển của đất nước trong kỷ nguyên mới. Trong bối cảnh thế giới và trong nước có những chuyển biến sâu sắc, các văn kiện trình Đại hội không chỉ định hình tư duy chiến lược mà còn thể hiện khát vọng vươn mình mạnh mẽ của cả dân tộc. Trên cơ sở tổng hợp và phân tích các Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV, bài viết đưa ra một số góp ý nhằm làm sâu sắc hơn định hướng phát triển mạnh mẽ, toàn diện văn hóa và con người Việt Nam, một trong những trụ cột chiến lược cho sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước.

Trong Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV, định hướng phát triển văn hóa, con người được xác định : Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đồng bộ trên nền tảng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam; khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc, khát vọng xây dựng đất nước giàu mạnh, văn minh, phồn vinh, hạnh phúc".

Đây là một định hướng mang tầm vóc chiến lược, khẳng định vai trò cốt lõi của văn hóa và con người trong toàn bộ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Việc phát triển văn hóa và con người chính là nền tảng, nguồn lực nội sinh và động lực to lớn để hiện thực hóa khát vọng "vươn mình mạnh mẽ của cả dân tộc". Văn hóa không chỉ là mục tiêu mà còn là hệ điều tiết cho sự phát triển bền vững, là sức mạnh mềm quốc gia, và con người vừa là chủ thể sáng tạo, vừa là trung tâm của mọi chính sách phát triển.

Báo cáo đi từ việc phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn, làm rõ các nội dung cốt lõi trong định hướng, từ đó đề xuất các kiến nghị cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả triển khai trong giai đoạn tới.

I. Cơ sở lý luận và thực tiễn: Sự phát triển nhận thức của Đảng về vai trò của văn hóa và con người

Để hiểu rõ nền tảng tư tưởng cho định hướng phát triển văn hóa và con người trong giai đoạn hiện nay, việc nhìn lại quá trình phát triển nhận thức lý luận của Đảng qua 40 năm Đổi mới là yêu cầu tiên quyết. Những tổng kết sâu sắc từ thực tiễn đã không ngừng khẳng định và làm giàu thêm cơ sở lý luận, tạo nền tảng vững chắc cho các quyết sách chiến lược của Đại hội XIV.

Về vai trò nền tảng, động lực của văn hóa

Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV đã thể hiện một bước phát triển nhận thức mới khi xác định văn hóa, con người là "nền tảng, nguồn lực, sức mạnh nội sinh, động lực to lớn, hệ điều tiết sự phát triển xã hội bền vững". Cơ sở của nhận định này được tổng kết từ thực tiễn và lý luận sâu sắc, bao gồm:

• Vị trí của văn hóa trong định hình tư duy và giá trị con người: Văn hóa kết tinh sức mạnh dân tộc, là hệ giá trị, chuẩn mực xã hội, định hình tư duy và hành vi của con người, từ đó tạo ra sức mạnh cộng đồng để vượt qua mọi khó khăn, thử thách.

• Văn hóa là "hệ điều tiết các mối quan hệ xã hội" và "sức mạnh mềm quốc gia": Văn hóa có vai trò khai mở các khả năng giao lưu, kết nối, thúc đẩy sự phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế. Đồng thời, văn hóa định hướng cho sự phát triển bền vững, hài hòa giữa các lĩnh vực.

• Minh chứng từ thực tiễn 40 năm Đổi mới: Đặc biệt trong nhiệm kỳ Đại hội XIII, thực tiễn đã chứng minh nổi bật về việc phát huy nguồn lực văn hóa và con người trong phát triển kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh và đối ngoại.

• Vai trò của văn hóa trong khơi dậy khát vọng dân tộc và khẳng định bản sắc quốc gia: Văn hóa là cội nguồn khơi dậy lòng yêu nước, ý chí tự lực, tự cường và khát vọng vươn lên. Việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc là cực kỳ quan trọng để khẳng định bản sắc, chống xâm lăng văn hoá, đồng thời tạo ra sự khác biệt và lợi thế cạnh tranh cho đất nước.

Về phát triển con người toàn diện

Nhận thức của Đảng về xây dựng con người Việt Nam đã ngày càng đi vào chiều sâu. Dự thảo Báo cáo Tổng kết 40 năm Đổi mới nhấn mạnh, việc xây dựng con người không chỉ tập trung vào những phẩm chất, năng lực tích cực mà còn chú ý "khắc phục những mặt hạn chế, bất cập của con người trong quá trình CNH, HĐH, phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế". Điều này cho thấy một cách tiếp cận toàn diện, biện chứng, vừa "xây" vừa "chống", nhằm tạo ra những thế hệ công dân vừa có năng lực sáng tạo, vừa có bản lĩnh vững vàng để đối mặt với những thách thức của thời đại mới.

Những nhận thức lý luận sâu sắc này chính là kim chỉ nam cho việc xây dựng và triển khai các chính sách văn hóa trong giai đoạn tới, bảo đảm cho định hướng chiến lược được hiện thực hóa một cách đồng bộ và hiệu quả.

II. Các nội dung cốt lõi trong định hướng phát triển văn hóa, con người

Tiến hành phân tích sâu các thành tố cốt lõi của định hướng này cho thấy sự gắn kết chặt chẽ giữa các mục tiêu đề ra và những thách thức được nhận diện trong chính các Dự thảo Văn kiện, qua đó làm rõ những vấn đề trọng tâm cần giải quyết.

Xây dựng các hệ giá trị cốt lõi - Nền tảng tinh thần của xã hội

Dự thảo Báo cáo Chính trị đặt ra mục tiêu "xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đồng bộ trên nền tảng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hoá, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam". Đây là một mục tiêu mang tính nền tảng, nhằm tạo ra một hệ quy chiếu tinh thần vững chắc cho toàn xã hội.

Tuy nhiên, chính văn kiện cũng thẳng thắn chỉ ra một hạn chế lớn: "Hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hoá, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam chậm được làm rõ". Đây chính là một "điểm nghẽn" mang tính chiến lược cần được tập trung tháo gỡ. Việc làm rõ, cụ thể hóa và lan tỏa các hệ giá trị này là điều kiện tiên quyết để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, định hướng cho mọi hành động của cá nhân và cộng đồng, chống lại sự xói mòn của các yếu tố tiêu cực từ mặt trái của kinh tế thị trường và hội nhập.

Khơi dậy khát vọng dân tộc - Động lực cho "Kỷ nguyên vươn mình"

Định hướng phát triển Phát triển văn hóa và con người Việt Nam nhấn mạnh việc "khơi dậy mạnh mẽ tinh thần yêu nước, tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc". Sức mạnh tinh thần này không phải là một khẩu hiệu trừu tượng mà là động lực phi vật thể, có mối liên kết hữu cơ và là yếu tố quyết định để hiện thực hóa các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội đột phá. Cụ thể, mục tiêu phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng GDP bình quân từ 10%/năm trở lên trong giai đoạn 2026-2030 là một thách thức phi thường. Việc hiện thực hóa mục tiêu này không chỉ dựa vào các giải pháp kỹ thuật, mà đòi hỏi một khát vọng và ý chí mãnh liệt của cả dân tộc.

Để đạt được tốc độ tăng trưởng hai con số, các chỉ số kinh tế vĩ mô phải đạt ngưỡng đặc biệt cao: tỷ lệ đầu tư trên GDP cần vượt 40%, năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) phải đóng góp trên 5,6 điểm phần trăm và năng suất lao động phải tăng 8,5%/năm. Đây là những bước nhảy vọt so với giai đoạn trước. Chính "khát vọng dân tộc" là nguồn năng lượng xã hội để thúc đẩy sự đổi mới sáng tạo (TFP), gia tăng hiệu quả đầu tư và tạo ra những đột phá về năng suất lao động, biến những mục tiêu kinh tế đầy tham vọng thành hiện thực. Do đó, các thuật ngữ như "tự chủ chiến lược" và "kỷ nguyên vươn mình của dân tộc" đã khẳng định rằng, sức mạnh văn hóa và tinh thần chính là yếu tố quyết định để Việt Nam có thể tạo ra những bước nhảy vọt trong giai đoạn phát triển mới.

Mối quan hệ biện chứng giữa phát triển văn hóa với các lĩnh vực khác

Phát triển văn hóa, con người không phải là một lĩnh vực biệt lập mà có sự gắn kết hữu cơ, tác động cộng hưởng và tạo thành chu trình phát triển bền vững với tất cả các lĩnh vực khác của đời sống xã hội.

Từ những phân tích trên, có thể thấy việc triển khai định hướng phát triển văn hóa, con người đòi hỏi phải có những giải pháp đồng bộ, toàn diện và quyết liệt để đưa định hướng đi vào thực tiễn cuộc sống.

III. Một số góp ý nhằm cụ thể hóa và nâng cao hiệu quả thực thi

Từ những hạn chế, thách thức và định hướng giải pháp đã được nêu trong các Dự thảo Văn kiện, có thể nêu ra một số góp ý sau nhằm mục tiêu cụ thể hóa và tăng cường tính khả thi trong việc thực hiện định hướng chiến lược về văn hóa và con người.

Kiến nghị 1: Ưu tiên đột phá về thể chế, hoàn thiện chính sách văn hóa để khơi thông nguồn lực.

Các Dự thảo Văn kiện đã thẳng thắn nhìn nhận những hạn chế cốt lõi: "Văn hoá chưa thực sự trở thành nguồn lực, sức mạnh nội sinh và động lực mạnh mẽ của sự phát triển" và "Đầu tư cho văn hoá còn thấp và dàn trải".

Để khắc phục triệt để những yếu kém này, cần tập trung vào các giải pháp thể chế mang tính đột phá:

• Tập trung nguồn lực để xây dựng và thực thi hiệu quả "Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hoá".

Đây là quyết sách chiến lược, cần được ưu tiên bố trí ngân sách, nhân lực và có cơ chế giám sát chặt chẽ để chương trình thực sự tạo ra đột phá, thay vì triển khai hình thức. Việc triển khai quyết liệt chương trình này là bước đi tiên quyết để khắc phục tình trạng đầu tư dàn trải, biến văn hóa từ một lĩnh vực thụ hưởng đơn thuần thành một trụ cột thực sự của tăng trưởng bền vững.

• Tăng cường quản lý và phát triển các loại hình truyền thông, thông tin trên nền tảng số.

Cần có cơ chế hiệu quả để phát huy mặt tích cực, hạn chế tiêu cực, xây dựng không gian mạng lành mạnh, góp phần lan tỏa các giá trị văn hóa tốt đẹp.

• Hoàn thiện cơ chế để quản lý tốt môi trường văn hoá, đối phó hiệu quả với mặt trái của kinh tế thị trường và hội nhập, ngăn chặn sự xuống cấp về đạo đức xã hội.

Kiến nghị 2: Lấy con người làm trung tâm, tập trung xây dựng chủ thể sáng tạo cho kỷ nguyên mới.

Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển. Cần hệ thống hóa và triển khai quyết liệt các giải pháp đã được nêu trong Dự thảo Báo cáo Chính trị nhằm xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, có năng lực sáng tạo và bản lĩnh vững vàng:

• Phát triển toàn diện con người về đạo đức, trí tuệ, thể lực, thẩm mỹ, năng lực sáng tạo và trách nhiệm công dân.

• Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, văn minh trong gia đình, nhà trường và xã hội để hình thành nhân cách con người mới.

• Đề cao vai trò tiên phong, gương mẫu của đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ, những người có ảnh hưởng trong xã hội để dẫn dắt, lan tỏa các giá trị tốt đẹp.

• Thu hẹp khoảng cách hưởng thụ văn hóa giữa các vùng miền, các tầng lớp nhân dân, bảo đảm mọi người dân đều được tiếp cận và thụ hưởng thành quả của sự phát triển văn hóa. Đây là nhiệm vụ then chốt để đảm bảo Việt Nam có được nguồn vốn con người ưu việt, đủ sức cạnh tranh và làm chủ trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Kiến nghị 3: Phát huy vai trò chủ thể của Nhân dân, đưa văn hóa thẩm thấu vào đời sống xã hội.

Một trong những bài học kinh nghiệm sâu sắc nhất được đúc kết là "quán triệt sâu sắc và thực hành triệt để quan điểm 'Dân là gốc'" và kiên trì thực hiện phương châm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng". Để văn hóa thực sự thẩm thấu vào đời sống và trở thành sức mạnh của toàn dân, cần:

• Tăng cường vai trò giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội đối với việc xây dựng và thực thi các chính sách văn hóa.

• Xây dựng các "thiết chế văn hoá theo hướng thiết thực, linh hoạt, lấy địa bàn cơ sở, người dân làm trung tâm". Điều này đòi hỏi phải đổi mới cách thức hoạt động của các trung tâm văn hóa, nhà văn hóa để chúng thực sự là không gian sinh hoạt, sáng tạo và hưởng thụ văn hóa của cộng đồng. Nếu không có sự tham gia chủ động và giám sát thực chất của Nhân dân, mọi chính sách văn hóa dù đúng đắn đến đâu cũng khó có thể đi vào chiều sâu, trở thành sức mạnh vật chất của toàn xã hội.

Kết luận

Từ sự phân tích tầm quan trọng chiến lược, cơ sở lý luận, thực tiễn và các nội dung cốt lõi của định hướng phát triển văn hóa và con người Việt Nam trong các Dự thảo Văn kiện trình Đại hội XIV. Qua đó, có thể khẳng định rằng, việc phát triển mạnh mẽ, toàn diện văn hóa và con người không chỉ là một định hướng riêng lẻ mà là sợi chỉ đỏ xuyên suốt, là yếu tố nền tảng bảo đảm cho sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước trong giai đoạn mới.

Việc giải quyết thành công các "điểm nghẽn" như làm rõ hệ giá trị cốt lõi, hoàn thiện thể chế văn hóa và phát huy vai trò chủ thể của nhân dân sẽ là chìa khóa để biến các mục tiêu trong văn kiện thành hiện thực sinh động.

Do đó, việc quán triệt sâu sắc và triển khai đồng bộ, hiệu quả định hướng chiến lược về Phát triển văn hóa và con người Việt Nam không chỉ là một trong nhiều nhiệm vụ, mà chính là điều kiện tiên quyết mang tính nền tảng để hiện thực hóa toàn bộ tầm nhìn chiến lược của Đại hội XIV. Chỉ khi khơi dậy được sức mạnh nội sinh to lớn này, dân tộc ta mới có thể thực hiện thành công khát vọng xây dựng một nước Việt Nam "giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc", vững bước trong "kỷ nguyên vươn mình của dân tộc".

TS. Nguyễn Tiến Dũng

Thư ký khoa học HĐLLTW